Vikan - 10.02.1972, Blaðsíða 19

móðurbróðir Soisénitsyns. Hér er hann við stýrið á lúxuskerrunni, en
1910 voru aðeins níu Rolls-Roycebílar í Rússlandi. Einn þeirra átti Róman.
aftur í Irina kona hans oq móðir Solsénitsyns.

■1111
1 „ . fjjpp * 3
gerði fyrnefndur yfirhershöfð-
ingi, stórfursti Nikolaj Niko-
lajevitsj, kröfu til lúxuskerru
þessarar til eigin afnota.
Eftir árin átta í þrælkunar-
búðunum var Solsénitsyn send-
ur í útlegð til Kasakstan, og
þaðan slapp hann ekki fyrr en
1956, enda Stalín þá fyrir
nokkru dauður. Þá heimsótti
hann írinu í Georgiévsk og
spurði hana lengi og grand-
gæfilega út úr sögu fjölskyld-
unnar. Sumt af því sem hún
sagði honum skilaði sér svo í
skáldsögunni Ágúst 1914.
Róman og írina bjuggu á
landsetri er afi Solsénitsyns
hafði átt, og nefnir rithöfund-
urinn gamla manninn ekki Sér-
bak í bókinni, eins og hann
raunverulega hét, heldur Tóm-
tsjak. Hann lýsír þeim atburði
er afinn, ,,þessi óheflaði, litríki
Suður-Rússi... i borgarfötum,
sem raunar minntu á karnival-
búning", gekk á fund forstöðu-
konu eins stórvirðulegs heima-
vistarskóla fyrir stúlkur í Ros-
tof, til að koma dóttur sinni
Seníu þar að. „Tómtsjak gat
aldrei talað lágt, og ekki einu
sinni í eðlilegri hæð. í vinnu-
herbergi skólastýrunnar hróp-
aði hann svo hátt, að engu lík-
ara var en hann væ'ri að yfir-
gnæfa skrölt í uxakerrum eða
jarm í stórri sauðahjörð.11
Senía er það nafn, sem Sol-
sénitsyn í sögunni gefur Taisíu
móður sinni. Um hana skrifar
rithöfundurinn: „Þegar Senía
kom heim í fríum, náði hræðsl-
an, sem alin hafði verið upp 5
henni frá barnsaldri, aftur yfir-
tökum. Einu sinni kom hún með
Sonju (vinkonu sína sem var
Gyðingur) með sér, og sá þá
með hennar augum óslípaðan
durgsbrag heimilis síns skýrar
fyrir sér en nokkru sinni fyrr
og var yfirkomin af skömm.“
Sérbak gamli barði konuna sína
og var einu sinni kominn að því
að ráðast með hnífi á Róman
son sinn, er þeir deildu.
írinu geðjaðist ekki að fjöl-
skyldunni, sem hún giftist inn
í að vilja föður síns. „Þetta
voru durgar," segir hún. Hún
lýsti þeim vandlega fyrir hinum
fræga venslamanni sinum.
„Jarðdrottnar okkar," sagði
hún, „höfðu lífshætti svína. Þeir
voru fylliraftar spilafífl og hór-
karlar." Um móður Solsénitsyns
sagði hún: „Hún lauk námi sínu
með ágætiseinkunn og leit út
fyrir að vera ívið skynsamari
en þeir, sem hún umgekkst. I
raun og veru var hún hroka-
fullt og íhaldssamt flón.“
Foreldrar Solsénitsyn gengu
í hjónaband 1917 á vígstöðvun-
um, þar sem faðir hans barðist
þá sem ungur liðsforingi. 1918
sneri hann aftur til eigna fjöl-
skyldunnar í Sablía. Borgara-
stríðið, sem fylgdi byltingunni,
var þá hafið. Rauði herinn
hundelti stórjarðeigendur.
Margir þeirra voru skotnir. Dag
einn fékk írina símskeyti frá
móður Solsénitsyns, svohljóð-
andi: „ísaj er i lífshættu.“ Þau
hjón brugðu við og sáu föður
Solsénitsyns á sjúkrahúsi, særð-
an til ólífis. Sagt var að hann
hefði orðið fyrir slysaskoti á
veiðum en almennt var grun-
að að hann hefði framið sjálfs-
morð. Fáeinum mínútum áður
bn hann dó sagði hann við írinu:
„Annastu son minn. Ég er viss
um að það verður sonur.“ Tai-
sía var þá komin á þriðja mán-
uð.
Alexander Solsénitsyn fædd-
ist í húsi írinu. Eignir fjölskyld-
unnar höfðu rauðliðar þá gert
upptækar. Taisía fékk vinnu hjá
lögreglunni í Rostof sem hrað-
ritari. Alexander var fyrst um
sinn hjá írinu. Roman vann
fyrir sér sem áætlunarbílstjóri.
Hann dó 1944, og hafði írina þá
ekkert til að lifa af. Seytján
dögum síðar dó Taisía úr berkl-
um.
Um þær mundir var Alexand-
er Solsénitsyn á vígvöllum síð-
ari heimsstyrjaldar sem liðsfor-
ingi. Hann hafði stundað stærð-
fræði og eðlisfræði í háskólan-
um í Rostof og hlotið ágætis-
einkunn í báðum fögum. Á
stríðsárunum gekk hann að eiga
Natösju, dóttur kaupmanns af
Gyðingaættum. 1953, þegar
hann var laus úr fangelsinu,
fylgdi kona hans honum ekki í
útlegðina. írina ' Sérbak segir
þar um: „1956 kom Sanja (Al-
exander) aftur. Hann fór til
konu sinnar, sem bjó nálægt
Rostof. Hún bjó þá með öðrum
manni. Sanja tók sér það mjög
nærri. Hann settist að í Rjasan,
borg hundrað og áttatíu kíló-
metra frá Moskvu. Þegar hann
hafði fengið dável launaða
stöðu sem stærðfræðikennari,
vildi Natasja koma til hans aft-
ur. Sanja heimsótti mig og
spurði mig ráða. Ég sagði hon-
um að ég virti þær konur ein-
ar, sem fylgdu mönnum sínum
gegnum þykkt og þunnt. Allar
aðrar væru dræsur að mínum
dómi. En Natasja var frek og
fékk Sanja á sitt mál, flutti svo
til hans ásamt móður sinni og
einni systur. Þar bjó Sanja svo
með þremur konum, uns hann
yfirgaf þær í fyrra og tók sam-
an við yng'ri konu.“
Síðast hitti írina uppeldisson
sinn skáldið 1970, og minnist
þeirra endurfunda ekki án bit-
urðar. Solsénitsyn hafði boðið
henni og sent henni peninga
fyrir farinu. „Þegar ég kom út
úr lestinni," sagði gamla konan,
„sá ég Sanja og Natösju ganga
inn í stöðvarbygginguna og
hverfa. Ég var svo óskaplega
fátækleg í gömlu fötunum min-
um, að þau hafa skammast sín
fyrir mig. Hefði ég haft ein-
hverja peninga, hefði ég snúið
við heim rheð næstu lest. En ég
átti aðeins tuttugu kópeka."
Solsénitsyn var rekinn úr sov-
éska rithöfundafélaginu 1969,
og fær enga línu að birta opin-
berlega þar í landi; lifir samt
ekki við neina vesöld, að því er
Framhald á hls. 37.
6. TBL. VIKAN 19