Vikan - 18.10.1979, Blaðsíða 51

hann hjá séra Páli Ámundasyni á
Kolfreyjustað, þangað til hann var tekinn í
latínuskólann í Skálholti 1679. Þaðan út-
skrifaðist hann að þrem árum liðnum,
1682. Eftir það er talið að hann hafi verið
hjá ýmsum frændum sinum til meiri
lærdómsframa, en mest mun hann þó hafa
dvalið hjá Oddi Eyjólfssyni í Holti undir
Eyjafjöllum. En séra Oddur hafði verið
rektor I Skálholti og var nafnkunnur
lærdóms- og fremdarmaður.
Á þessum árum reri hann tvær vertíðir í
Vestmannaeyjum. Árið 1685 veitir Þórður
biskup Þorláksson honum predikunarleyfi,
og fer biskup þar um Jón fögrum orðum.
Árið eftir sótti hann um kennarastöðu
(heyrarastarf) í Skálholti, en Þórður bróðir
hans hlaut hana þá, enda var hann orðinn
guðfraéðingur frá háskólanum i
Kaupmannahöfn og í metum hjá
Heidemann landfógeta.
Árið 1687 ákvað Jón loks að fara utan til
háskólanáms. Hann fékk ágæt meðmæli til
háskólans, bæði frá rektor Skálholtsskóla,
Ólafi Jónssyni, og Þórði biskupi.
Þegar Jón fór utan varð honum
samferða til náms Arngrímur bróðir hans,
sem síðar varð lærður maður og rektor I
Danrnörku en andaðist ungur. Þeir bræður
voru skrásettir I tölu stúdenta í háskólanum
I Kaupmannahöfn 20. september 1687.
Þann 25. júní næsta ár hlutu þeir bræður
báðir baccalaureusnafnbót í heimspeki.
Árið eftir lauk Jón prófi í guðfræði með
sjaldgæfum sæmdarvitnisburði.
Það var eigi ótítt að háskólagengnir
menn tækjust á hendur herþjónustu, sumir
af neyð, aðrir af tilhneiging eða framagirni.
Jón var alla tíð ör i lund, fljótfær nokkuð
og stórhuga. Hann hugði að hann myndi
skjótari að ná nokkrum frama með því að
velja þessa leið í bili, enda eggjuðu
kunningjar hans í undirforingjastétt hann
óspart á það. En við sáum hér að framan
hvernig þær vonir brugðust. Honum var
annað ætlað.
Haustið 1691 réðst Jón í Skálholt í þjón-
ustu Þórðar biskups, sem mat hann mikils
sökum þekkingar, og komst hann I mesta
gengi hjá biskupi. Hann varð þar brátt
kennari og kirkjuprestur og svo mikið
dálæti hafði biskup á Jóni að hann sendi
hann jafnvel í sinn stað í yfirreiðir um
biskupsdæmið, þegar hann var sjúkur
sjálfur eða vant við látinn. Jón varð að
lokum officialis í biskupsdæminu fyrir
tilstilli Þórðar biskups, sem vildi að hann
yrði eftirmaður sinn og hafði til þess
meðmæli amtmanns, sem bar hið mesta lof
á Jón fyrir ræðusnilld og lærdóm.
Svo fór og að lokum að Jón varð eftir-
maður Þórðar og krýndur til biskups af
Henrik Sjálandsbiskupi Bornemann 1. maí
1698 og 1. júní sama ár sæmdi háskólinn
hann magistersnafnbót í heimspeki. Kom
Jón til íslands snemma um vorið og tók við
Skálholtsstað í fardögum.
Jón biskup tók þegar við búi í Skálholti
að hálfu, og að fullu þegar liðið var náðarár
biskupsekkjunnar, en hún hafði stutt hann
með ráðum og dáð til frama síns.
Jón gerðist brátt umsvifamikill og
forsjármaður til aðdráttar um búsföng öll,
enda auðgaðist hann fljótt þótt hann væri
bæði veitull og stórmannlegur, gjöfull og
gestrisinn. Hann lét aldrei nauðstaddan
synjandi frá sér fara. En í hagsæld hans
mun mikið hafa munað um konu hans,
Sigríði frá Leirá, en hún var dóttir Bauka-
Jóns, sem áður var biskup að Hólum. Hún
var hyggin og skynsöm og merkiskona að
öllu leyti. Um hana segir séra Jón Halldórs-
son, að hún hafi verið trúföst, lastvör um
aðra menn, lítillát og góðgerðasöm.
Jón prestur var hinn mesti atkvæða-
maður í öllum greinum og mikils virtur,
einn gáfaðasti maður sinna daga á íslandi.
Hann var maður prýðiiega að sér, liðugasta
iatínuskáld hérlendis, málsnjall með
afbrigðum og ræðuskörungur svo mikill að
orðlagt er síðan. Hér kom enn til að hann
var að ásýnd og vexti fyrirmannlegur og
vel á fót kominn. Hann var einnig vinsæll
hjá alþýðu manna, en við fyrirmenn suma
átti hann erjótt, enda skapmikil! og bráð-
lyndur. í kirkjustjórn var hann hinn rögg-
samasti og harður við kennimenn, en reis
þeim upp til varnar ef honum þótti ein-
hverjum þeirra misboðið. Og horfði þá ekki
í hver í móti stóð. Yfirleitt virðist fram-
koma hans benda til þess að hann hafi farið
eftir sannfæringu sinni án manngreinar-
álits. En af öllum gögnum er auðsætt að
hann leggur mikið upp úr valdi
þjóðkirkjunnar og virðingu og lítur jafn-
framt á sjálfan sig sem forystumann
hennar.
Jón biskup varð ekki gamall maður.
Dauða hans bar að með þessum hætti:
Þeir biskup og mágur hans, séra Þórður
Jónsson á Staðarstað, höfðu heitið því hvor
öðrum. að sá er lengur lifði skyldi flytja
líkræðu yfir linum. Séra Þórður andaðist
21. águst 1720. Biskup frétti lát hans
nokkrum dögum síðar. Hann lagði af stað
frá Skálholti 26. ágúst til þess að fylgja séra
Þórði til grafar. Biskup hafði verið á
sífelldum ferðalögum og erli þetta sumar
fram að þessu. Sama dag kenndi hann
verkjar fyrir brjósti, einkum eftir að hann
kom vestur á Sleðaás og komst hann með
naumindum í sæluhúsið. Honum versnaði
svo um nóttina að hann treystist ekki til að
fara lengra. Lét hann þá taka sér blóð og
linaði þá verkinn, en við það dró úr honum
mátt. Andaðist hann þarna I sæluhúsinu
aðfaranótt 30. ágúst. Skömmu síðar kom
kona hans þangað að vestan, en hún hafði
farið vestur að Staðarstað í kynnisför og
hitt þá bróður sinn dauðvona. Frétti hún
um veikindi mannsins síns og hraðaði sér
að banabeði hans, en þá hafði hann nýlega
skilið við. Hugðu menn að hún myndi ekki
beraaf harminn.
Jarðarför biskups fór fram í Skálholti í
viðurvist fjölmennis, amtmanns og 22
prófasta og presta. Líkræðu flutti
prófasturinn I Arnesþingi, séra Jóhann
Þórðarson. Jón biskup var harmdauði
öllum samtíðarmönnum sínum, og kemur
það meðal annars fram i eftirmælum eftir
hann, einna best í latínuljóðum Erlends
Magnússonar rektors, en margir urðu og
fleiri til þess að yrkja um hann látinn.
Brestir Jóns biskups Vídalíns hafa
gleymst, en frægð hans hefur vaxiðþví meir
sem lengra hefur liðið frá láti hans. Ritstörf
hans eiga ekki minnstan þátt í þvi, og þá
ekki síst helgidagaræður hans, húspostillan
fræga' Endir
42. tbl. ViKan 51