Vikan - 25.10.1979, Side 38

Hafa fullorðnir
Talið er að tilfinningin fyrir því að hafa
vald á hlutunum þegar í bernsku hafi lang-
timaáhrif og leiði m.a. af sér að maðurinn
trúi á eigin getu og öðlist sjálfsvirðingu.
2. Hæfileikinn til að fást við
erfiðleika og árekstra
Á meðan börn eru lítil verða oft
árekstrar á milli þeirra og umhverfisins.
Barnið vill fá þarfir sínar og kröfur
uppfylltar en þær stangast gjarnan á við
þarfir og kröfur umhverfisins (t.d. foreldra).
Þar af leiðandi verða oft árekstrar á milli
barns og umhverfis. Hér getur leikurinn oft
hjálpað þar sem barnið hefur lítil tök á því
að leysa úr árekstrum i huganum en getur
fengið tilfinningalega útrás fyrir þá í leik.
Leikurinn gerir barninu sjálfu kleift að
vinna með hluti sem eru því tilfinningalega
erfiðir, en það er of lítið til að vinna með
innra með sér.
Þátttaka í leik
í mörgum leikjum endurspegla börn það
sem þau læra og reyna af foreldrum sínum.
Athafnir foreldra hafa þar af leiðandi gildi
fyrir þróun leiks. Það er því mikilvægt að
börn fái að taka þátt i sameiginlegu lífi fjöl-
skyldunnar. En það er líka mikilvægt að
fullorðnir geti leikið sér út frá forsendum
barna. Börn lifa sig ákaft inn í leikinn, þau
fara inn í sinn heim, skynja spenning og
ánægju. Þau gleyma öllu skynsemistali,
þau eru bara til í leiknum. Allar tilfinningar
þeirra eru þar. Fullorðnir hafa yfirleitt
misst þennan hæfileika og geta ekki
skynjað gleði leiksins lengur. Lífið er þeim
ein óslitin alvara.
Með því að taka þátt í leik barna er hins
vegar möguleiki fyrir fullorðna að skynja
ánægju og spennu leiksins og gleyma því
um stund að þeir eigi einungis að vera
skynsemisverur.
Mismunandi tegundir leikja
Greint hefur verið á milli mismunandi
leikja á mismunandi aldurs- og
þroskastigum. Hér á eftir verða nefnd
nokkur algeng dæmi um þróun leiks.
Starfsleikur: Ein fyrsta tegund leikser hinn
svokallaði starfsleikur sem kemur í ljós á
fyrsta aldursári. Þá er barnið mjög
upptekið af leik að eigin likama, líkama
annarra og einföldum hlutum. Barnið getur
t.d. bitið í fótinn á sér, rifið í hárið á pabba
gleymt leiknum?
Allir vita hvað leikur er. Allir hafa leikið
sér sem börn. Flestir gleyma því hvað
leikur er. Flestir fullorðnir líta á leik barna
sem einskæra skemmtun. Flestir fullorðnir
hætta að leika sér. Flestir fullorðnir missa
tengsl við leikinn og gleyma hvaða þýðingu
hann hefur haft. Persónuleiki mannsins er
hins vegar að einhverju leyti háður því
hvernig fullorðnir léku sem börn.
Persónulegir þættir
Barnasálfræðin hefur fengist mikið við
fyrirbrigðið leik. Hún hefur reynt að
útskýra og skilgreina hvað leikur er. Það
er ekki til nein ein tæmandi skýring né skil-
greining á eðli leiksins, en leikur er hins
vegar álitinn mjög mikilvægur fyrir
persónuleikaþróun mannsins.
Oft eru nefndir nokkrir þættir í persónu-
leikaþróun mánnsins sem virðast vera háðir
leik barnsins. Hér á eftir verða nefndir
nokkrir af þessum þáttum.
1. Frjótt ímyndunarafl og örvun
hugans
Það lítur út fyrir að leikur auki á hæfi-
leika mannsins til þess að skynja umheirn-
inn og frjóvgi ímyndunarafl hans. Barnið
hefur mjög snemma gaman af því að sjá
eitthvað nýtt, heyra ný hljóð, skynja ljós
og form. Svo framarlega sem þessir hlutir
valda ekki sársauka né eru ógnvekjandi á
annan hátt hafa þeir aðdráttarafl.
Víxlverkan milli þess að skynja hluti í
umhverfinu og upplifa þá innra með sér
eykur áhugasvið, ímyndunarafl og
sköpunargáfu.
3. Þötfin fyrir að valda hlutunum
og gleðin við að geta það
Maðurinn hefur þörf fyrir að valda
hlutunum. Sú þörf kemur oft í Ijós þegar
maðurinn framkvæmir hluti sent leiða til
þess að breytingar verða í umhverfinu.
Þegar litil börn leika sér eru athafnir
þeirra í rauninni oft vinna. Þau eru
ákaflega upptekin af því sem þau fram-
kvæma og það þýðir mikið fyrir þau að
geta framkvæmt. Einfaldar athafnir, eins
og að byggja úr kubbum og setja hluti
hvern inn í annan, eru dæmigerðar fyrir
þörfina að valda einhverju. Þegar barnið
finnur getu sína skynjar það bæði unað og
gleði.
38 Vikan 43. tbl.