Vikan - 18.09.1986, Side 19

Umsjón: Jóhanna Margrét Einarsdóttir
Kjarnavopn hafa hlutverki að gegna í þeirri
stefnu vegna gífurlegra yfirburða Sovétmanna á
sviði hefðbundins vígbúnaðar. Þetta er staðreynd
sem ekki verður horft fram hjá. Ég tel því að for-
senda raunhæfs árangurs í afvopnunarmálum sé
samkomulag risaveldanna um gagnkvæma fækk-
un, ekki aðeins á sviði kjarnavopna heldur einnig
hvað varðar hefðbundinn vígbúnað. Stjórnmála-
menn á Norðurlöndum, ekki síður en aðrir, verða
að vera ábyrgir í afstöðu sinni til þessara við-
kvæmu mála og gæta þess að öll spor, sem stigin
eru í átt til afvopnunar, séu með þeim hætti að
þau auki ekki á óvissu heldur dragi úr spennu.
I því sambandi verður að svara þeirri spurningu
hvort yfirlýsingum Sovétmanna um að virða
kjarnavopnalaust svæði væri treystandi. Ég vil
leyfa mér að efast um gildi slíkrar yfirlýsingar.
Mörg dæmi eru um það úr sögunni að stórveldi
virði ekki hlutleysi smáþjóða þrátt fyrir fyrri yfir-
lýsingar sínar þar um. Raunar kom nýlega fram í
fréttum að Sovétmenn myndu ekki einu sinni taka
afstöðu til slíkrar yfirlýsingar fyrr en eftir að frá
henni hefði verið formlega gengið. Það er því
margt sem dregur úr gildi yfirlýsinga af framan-
greindu tagi fyrir öryggi Norðurlanda.
Ég tel að skoða beri hugmyndina um kjarna-
vopnalaus svæði í mun víðara samhengi. Það
verður til dæmis að ná til svæða innan Sovétríkj-
anna, til Eystrasalts og Atlantshafs, ef það á að
þjóna einhverjum tilgangi. Um leið verður að
tryggja eftirlit og fyrirbyggja kapphlaup á sviði
hefðbundins vígbúnaðar. Alyktun Alþingis um
stefnu Islendinga í afvopnunarmálum, sem sam-
þykkt var 23. maí 1985, tengir einmitt umræðuna
um kjarnavopnalaust svæði við víðtækara sam-
komulag um afvopnun og það tel ég bæði rétt og
skynsamlegt að gera.
Við Islendingar erum sem betur fer í þeirri að-
stöðu að geta nýtt hitavatn og vatnsafl til kynding-
ar og orkuframleiðslu. Aðrar þjóðir ráða ekki yfir
slíkum auðlindum, eða þá hlutfallslega í mun tak-
markaðri mæli, og verða að nýta önnur náttúru-
gæði, til dæmis kol og olíu, til orkuframleiðslu.
Þetta eru dýrir orkugjafar og ekki ótakmarkaðir.
A undanförnum áratugum hefur því orðið ör þróun
á sviði kjarnorkuframleiðslu. Þetta er afar skiljan-
legt að mínu mati enda hefur orkuverð og orku-
framboð mikil áhrif á alþjóðlegt efnahagslíf. I því
sambandi er skemmst að minnast hækkana olíu-
verðs á síðasta áratug, sem höfðu í för með sér
kreppu í vestrænum iðnríkjum.
Þó að menn viðurkenni þannig þörfina fyrir
fleiri og ódýrari orkugjafa er hinu ekki að leyna
að friðsamleg nýting kjarnorku er afar áhættusöm
og krefst mikils og vísindalegs eftirlits. Slysin í
Chernobyl, og þar áður á Three-Mile-
Island, eru dæmi um hættuna sem vofir yfir millj-
ónum manna ef eitthvað fer úrskeiðis eða ef
nægilegs öryggis er ekki gætt. Vinnsla kjarnorku
snertir fleiri þjóðir en þær sem stunda hana. Það
má því í engu draga úr almennum kröfum sem
gerðar eru um tækjabúnað, vísindalega menntun
starfsmanna og framleiðsluaðferðir í kjarnorku-
verum. Þær þjóðir, sem ekki nýta kjarnorku, eiga
rétt á því að fyllsta öryggis sé gætt í þessu efni.
Þær þjóðir eiga einnig kröfu á því að settar séu
öryggisreglur og búið til öryggiskerfi undir al-
þjóðlegu eftirliti. Eftirlitsaðilinn á að hafa vald til
að skoða orkuver fyrirvaralaust, hvar í landi sem
er, og stöðva framleiðslu ef fyllsta öryggis er ekki
gætt.
Raunar er krafan um hert eftirlit ekki síður
mikilvæg í þessu efni en varðandi framkvæmd af-
vopnunar.
Okkar álit
Gunnar
Gunnarsson,
framkvæmdastjóri
öryggismálanefndar:
Valgeir
Gestsson,
formaður Kennara-
sambands íslands
Unnur
Jónsdóttir
fóstra:
Allflestir framleiðendur gera sér glögga grein
fyrir mikilvægi þess að umbúðir um vörur séu
aðlaðandi fyrir augað enda hefur það greinilega
komið í ljós að vel hannaðar umbúðir auka veru-
lega á sölumöguleika. En þó neytendur taki
vissulega mið af umbúðum við vöruval vilja þeir
sem betur fer einnig skoða innihaldið áður en þeir
ákveða kaup. Hugmyndinni um kjarnorkuvopna-
laust svæði á Norðurlöndum má að ýmsu leyti líkja
við umbúðir þar sem innihaldið vantar. Hvað felst
í hugmyndinni hefur lítið verið rætt og hér á landi
nánast ekki neitt. Líkt og með vöruval er þó inni-
haldið kjarni málsins en ekki umbúðirnar og
meðan það skortir get ég, í hreinskilni sagt, hvorki
mælt með eða í mót kjarnorkuvopnalausu svæði
á Norðurlöndum.
Um nýtingu kjarnorku í friðsamlegum tilgangi,
það er til orkuframleiðslu, virðist mér ýmis rök
hníga að því að æskilegra væri að nota aðra orku-
gjafa. Spurningin er hins vegar sú hvort menn
hafi þann kost, að minnsta kosti þegar til lengri
tíma er litið, og margt bendir til að svo sé ekki.
Sé það rétt skiptir litlu hvort menn eru andvígir
friðsamlegri nýtingu eða ekki. Það hlýtur hins
4 vegar að vera forsenda nýtingar að öryggisráðstaf-
anir séu eins tryggar og mögulegt er. Chernobyl
sýnir jafnframt að friðsamleg nýting kjarnorku
er ekki málefni sem einungis snertir einstök ríki
, heldur hið alþjóðlega samfélag í heild. Af þessu
leiðir að brýn nauðsyn er á alþjóðlegri samvinnu
til að setja reglur um nýtingu kjarnorku í friðsam-
legum tilgangi.
Þrátt fyrir háþróaða tækni er ljóst að menn
hafa aðeins takmarkað vald á kjarnorkunni. Af-
leiðingar kjarnorkusprengingar eða bilunar í
kjarnorkuveri ræður enginn mannlegur máttur
við. Kjamorkuslysið í Chernobyl í Sovétríkjunum
síðastliðið vor er aðeins örlítið sýnishorn þess sem
gerst getur fyrir mistök, tæknigalla eða í kjarn-
orkustyrjöld. Litlum sem engum vörnum verður
við komið.
Kjarnorkan er hrikaleg ógnun við allt líf á jörð-
inni. Allir stjórnmálaflokkar hafa með einum eða
öðrum hætti lýst því yfir að ísland skuli vera kjarn-
orkuvopnalaust. Kjarnorkuvá takmarkast ekki við
einstök lönd, landamæri eða heimsálfur. Ég er
fylgjandi hverju því skrefi sem stíga má til útrým-
ingar kjarnorkuvognum og kjarnorkuverum.
Kjarnorkulaust Island, kjarnorkulaus Norður-
lönd, kjamorkulaus jörð. Bíðum ekki eftir stóra
kjarnorkuslysinu eða að stóra bomban falli.
Þegar hugsað er um kjarnorkuvígvæðinguna í
dag óttumst við óneitanlega um framtíð barna
okkar. En það eru ekki einungis kjarnorkuvopnin,
það eru einnig kjamorkuverin sem ógna mannkyn-
inu og lífríki jarðar eins og slysið í Chernobyl
sýnir okkur. Það em endalaus tæknivandamál
með úrganginn úr kjamorkuverunum og eitt úr-
gangsefnið, plútoníum, er notað til að búa til
kjamorkuvopn. Eftir því sem kjarnorkuvopnin
verða fleiri og úrgangurinn meiri er stöðugt meiri
hætta á að plútoníum komist í hendur þeirra sem
gætu misnotað það.
Hugmyndin um kjarnorkuvopnalaus Norður-
lönd varð til fyrir meira en tuttugu árum og er svo
sannarlega tími til kominn að sú hugmynd verði
að veruleika.
Það gladdi okkur friðarsinna því mjög þegar
gerð var samþykkt á Alþingi 23. maí 1985 þar sem
meðal annars er hvatt til þess að könnuð verði
samstaða og grundvöllur fyrir kjarnorkuvopna-
laust svæði í Norður-Evrópu, kjarnorkuvopnalaus
Norðurlönd gætu verið fyrsta skrefið að því mark-
miði. Því kom einstrengingsleg afstaða utanríkis-
ráðherra okkar í þessu máli á ráðherrafundinum
nú í sumar mjög á óvart. Þar sem nú liggur fyrir
vilji hjá stjómum allra hinna Norðurlandanna
fyrir stofnun slíks svæðis tel ég hættulegt að við
Islendingar lendum fyrir utan, því það gæti þýtt
að stofnuð yrðu kjamorkuvopnalaus Norðurlönd
án þess að ísland ætti aðild þar að. Og með því
að vera ekki með tel ég einnig að íslensk stjóm-
völd bregðist almenningi þar sem fram kom í
skoðanakönnun nú fyrir stuttu að 85% þeirra er
tóku þátt í könnuninni eru með kjarnorkuvopna-
lausum Norðurlöndum.