Vikan - 23.10.1986, Side 31

boðnir og búnir að rétta hjálparhönd? Það er
altént vitað að hann var rekinn afjörðinni þegar
þeim máttamreiri var leikurinn auðveldastur til
þess í hörmungum mannsins. Sagan greinir að
hann hafi getað varið eina skemnru þarsem lík
yngsta bamsins stóð uppi, sökum karlmennsku
sinnar var tekið fram í sögunni. Og lifðu bara
tvö, feðgin. Með öll máttarvöld á irróti sér.
Hveijir voru á móti bónda? spyr Ásmundur:
hveijir níddust svona á manninum?
Hveijir nema yfirvöldin? svarar Þórður: undir
forystu sýslumanns.
Hvemig skyldi hafa farið fyrir fólkinu? Bamið,
hvað varð um það?
Þessi bóndi beygði sig aldrei í hrakningunum.
Hann gafst aldrei upp \rið að reyna að konrast
aftur í heiðarendann, þarsem hann hafði búið;
þótt yfirvöldin væm á móti honum, og þeir allir
sem em fylgisspakir við hina voldugu. Og spunn-
ust langvinn nrálaferli útafjörðinni sem var tekin
frá honum. Hann fékk hliðhollan dóm fyrir rétti
í Kaupmannahöfn.
Hann hefur þá náð rétti sínum, segir sýslumað-
ur: að lokunr. Það hefur farið betur en á horfðist.
Nei hann náði aldrei rétti sínunr, svarar fylgdar-
nraðurinn: yfirvöldin skutu sér bara undan því
að hlíta dónrnunr.
Sýslunraðurinn segir ekkert en tók þéttar unr
tauminn. Þeir riðu þöglir unr stund unz hann
segir snöggt: Heyrðu laggi. Hvað varð unr bam-
ið? Var hún að hrekjast með karlinum meðan
hann háði sitt heilaga stríð til að komast aftur í
heiðarkotið? Hvað sagðirðu að hún hafi verið
gömul þegar þau vom flæmd burtu með alla sína
dauðu?
Það varð bið á því að Þórður svaraði. Það
var tímafrekt að eiga í samræðum við þennan
fylgdamrann sinn stundunr, og oft var senr hann
heyrði ekki þegar nraður talaði til hans. Jafnvel
gat farið svo að maður hefði gleynrt því senr
maður spurði þegar honunr hentaði að svara.
Nú kom sér vel að ekkert lá á. Nógur var tínrinn.
Það varekki svo skemmtilegt sem beið manns í
áfangastað. Golan var orðin svöl. Þeir fóm utan
í hálsinn með lága klettaborg efst, sniðu hann
neðanvert hjá grjóthörgi, og fóm yfir lágan ás.
Utan í hálsinum var hallandi hæðarhryggur sem
gekk til hinnar áttarinnar: en þeir komu í lynggró-
ið mólendi með fjalldrapa og eini sem deyfði
hófatakið svo varla heyrðist, þá segir Þórður lág-
unr rónri: Ja bamið segirðu. Það ólst nú reyndar
upp þaðan eftir á næsta bæ við yður sýslunraður
góður. Karlinn settist þar að og átti þar systur.
Litla stúlkan komst i það að lesa skeijar úr lráunr
sjávarkambinum þama, og ýnriskonar hafgróður
ævafoman orðinn að steini. Og hafði fyrir augun-
unr tröllin senr urðu að steini útí sjó þegar dagur
rann meðan þau vom að sulla þama útifyrir
ströndinni. Það var nú hennar háskóli sýslunrað-
ur góður, þvi að hún var nænr að taka eftir þvi
senr til féll og draunrlynd. Og hún barst langt í
draunrununr. Og var orðin vinnukona á góðu
heimili þama í sveitinni. Þar ríkti t'erðugékkja
og bjó við góðan hag. Unga stúlkan og sonur
þessarar góðu nraddömu felldu hugi sanran, og
ófu sanran draunrunr sínunr, og varð bam úr.
En húsfreyjan stönduga ætlaði syni sínum meira,
og þótti þessi einstæðingurekki nógu góð fyrir
soninn; og linnti ekki látum fyrren hún fékk hrak-
ið hana burt frá unnusta og bami, og tók þar
að auki af henni arfshlut með baminu sem hún
var rænd. Og hélt þessu öllu í jámgreipunr síns
hefðarstands, og kúgaði mjúklega son sinn sem
aðra.
Enn kom að sýsiumanni að þegja. Unz hann
réttir Þórði dósir úr vestisvasanunr: Er ekki langt
síðan við höfunr fengið okkur í nefið Þórður
minn?
Hér vom ber og blánaði milli þúfna þarsenr
þeir fóm fetið.
Kanntu söguna lengra? segir hann þegar þeir
höfðu báðir snýtt sér: hvað verður unr aumingja
stúlkuna í þessu niðurbroti?
Þórður pírði augun við drift skýjanna unr grá-
an himininn, og svaraði fyrr en áður líktog hann
væri að lesa uppúr bók: Jú henni er rykkt upp
aftur. Með rótum. Hvert hún hafi farið? Jú það-
an liggur leið hennar aftur í heiðina. A bemsku-
slóðimar. Jú soltið ofar í heiðina reyndar. Nú
kenrur nýr kafli. Hún berst á bæ þarsenr bjuggu
gömul hjón, með syni sínunr. Þar eignast hún
alveg ágætan mann. Og henni samboðinn. Þar
varenginn til að fjargviðrast útaf því þó maður
gripi bók og sökkti sér þar og kafaði. Og það
var ekki látið sitja við að lesa bækumar á þessum
bæ í heiðinni, þar var einangmnin rofin með
bókunum. Þær vom ræddar og kmfnar til mergj-
ar. Þama húkti ekki hver í sínu homi einsog
hugsanlegur váboði, þar var smælinginn enginn
vágestur, þar var fólkið samhuga og maður
manns gaman. Og núna blómgast loksins líf
þessarar konu sem þurfti þegar í bemsku að axla
svo miklar byrðar. Þau eignuðust böm og bum
í heiðinni, vænt fólk sem mannaðist vel að verk-
mennt því að bóndinn var annálaður fyrir hvemig
allt lék í höndum hans, og hlutu andlegan þroska
í háum skóla baðstofunnar, þarsem alltaf var
reynt að bæta við sig; og bóndakonan, þessi litla
stúlka úr heiðarendanum, fekkst við ýmsan skáld-
skap, og þó enn meir við fræði; meðan bamahóp-
ur hennar óx upp, og flugu svo smámsaman úr
hreiðrinu. Þeim búnaðist svo vel í heiðinni að
það þótti með slíkum ólíkindum að það var talað
um dularfulla gullkistu sem var að ausa úr. Jafn-
vel um hagkvæm viðskipti við huldufólk. Einhver
saga var um hjálp við huldukonu í bamsnauð.
Mér er sama um það, það er gott að fá góða
sögu. En þetta fólk, þvi féll ekki verk úr hendi,
og þar var ekki talið sama hvemig verk væri
unnið. Þar var nefnilega hvert handtak hnitmið-
að. Og meðan hugimir samstemmdust í baðstof-
unni við bóklestur og umræður, þá hafði
náttúrlega hver sitt verk að vinna, einsog fara
gerir, og heldur framar þó. Og svo em náttúrlega
beitilöndin góð í heiðinni. Og svo mátti nú skjóta
álft til matar. Ekki bara refi, og nú erelzti sonur-
inn lunknasta refaskyttan í sýslunni og...
Svo þetta fór þá allt vel, segir Ásmundur: það
hefur allt blessazt að lokum, já blómgazt segirðu.
Allt er...
Bankinn maður, segir Þórður: hefurðu ekki
heyrt um bankann?
Ha?
Þama í heiðinni spratt upp merkilegur banki.
Banki?
Já menn fóm að koma úr öllum áttum, jafn-
vel úr fjarlægum sýslum, til að fá lánaða peninga.
Þama, þegar varla sáust peningar, nema þeir
væm sveipaðireinhveijum ævintýraljóma, faldir
á kistubotnum, helzt til þess að auka sér yndi
með því að skoða í tunglskini, spesíu og spesíu.
Eða silfurhnappar sem verður að grípa til og
veijast draugum þegar ekkert dugir annað á þá
enkúlasteyptúrsilfri.
Spesía, segir sýslumaður, spesía sagðirðu. Spes
er latína Þórður minn...
Og þýðir von sýslumaður góður. En þessi hjón
í heiðinni, nú gátu þau lánað mönnum peninga,
og vom meira að segja sögð fús til þess, og það
fylgir sögunni að þeir sem hafi borgað, þeir hafi
getað fengið lánað aftur.
Þetta er gott að hafa fyrir satt, segir Ásmund-
ur sýslumaður settur: Svona fólk lyftir öllu í
kringum sig. Þama er máttur einstaklingsins.
Að þvi tilskyldu að hann standi ekki einn,
muldraði fylgdannaður hans í skeggið svart með
alllöngum gráum taumi frá vinstra munnviki eins-
og sletta úr mánageisla sæti þar enn.
Og hefur þú hitt þessa gömlu konu í heið-
inni? Þarsem allt lifnar og þroskast og famast svo
sælt í kringum?
Að vísu.
Og hvemig bar það nú til? H vemig var hún
í hátt?
Ég veit ekki hvort maður á nokkuð að vera
að fara með það í aðrar sveitir. Og þó er mér
sama þó ég segi frá þvi hér. Núna. Það var þeg-
ar ég var bam. Og það vom jól. Þá vom nú
harðindin einn ganginn. Bölvaður hafisinn. Menn
vom hræddir við að bjamdýr kæmu spásserandi.
Endalaus jarðbönn. Við vorum nú nokkuð mörg
systkinin einsog þú hefur kannski frétt. Þama í
heiðinni. Það vom engin tök á því að gefa okkur
systkinunum kerú. Kemur þá ekki þessi góða
kona, það var ekki svo langt að fara á milli.
Og hún hafði haft hugsun á því að kaupa kerti
handa okkur öllum, og gerði sér lítið fyrir. Færði
okkur kerti, hveiju sitt. Eg hugsa að við munum
það, þessa jólanótt. Hvemig allt varð þegar við
kveiktum á kertunum okkar í myrkrinu í þessu
hreysi okkar, lýstum í myrkrinu baðstofuna. Og
það var líka hægt að lýsa með þvi útí göngin.
Gerajól þar líka. Ogjafnvel teygjajólin útá
hjamið, ogláta vera ofurlítil jól þar, líka. En þá
höfðu böm jafnvel skynsemi til að skammta sér
dýrðina, og reyndar til ennþá. Og brenna ekki
kertin upp, svo það væri hægt að kveikja á þeim
aftur; á morgun; og hafa þá líka jól, dálítið. Þá
vantaði að visu kerti litla bróður míns, þegar til
átti að taka og lofa honum að kveikja á þvi, það
fannst bara þráðurinn úr því heill. Hann hafði
þá stubburinn étið kertið sitt til að seðja hungur.
Étið jólin sín í staðinn fyrir að baða sig í ljóman-
um. En elzti bróðir minn átti sitt kerti heilt. Mikið
báðum við hann heitt að kveikja snöggvast á
kertinu sínu. Þó ekki væri nema rétt sem snöggv-
ast. Svo við mættum sjá. Þá tók hann sitt kerti
og kveikti í báðum endum, og lét það brenna.
43. TBL VIKAN 31