Vikan - 26.01.1989, Síða 38

ÆVAR R, KVARAN
Hér birtist síðari hluti greinar Ævars
um ósjálfráða skrift, en fyrri greinin
birtist í Vikunni 27. október og var
þar m.a, sagt frá Francisco
Candido Xavier, eða Chico Xavier
eins og hann er venjulega
kallaður. Sá er spiritiskur miðill, sem
er sérfrœðingur í ósjálfráðri skrift
eða psychography eins og
Brasilíumenn vilja heldur kalla það.
Osjálfrád
/
Ibók Nils O. Jacobsons Er líf eftir
dauðann?, sem Almenna bókafélagið
gaf út árið 1972 í þýðingu séra Jóns
Auðuns og Elsu G. Vilmundardóttur
er ósjálfráðri skrift lýst með þessum hætti:
„Maður situr þægilega, heldur á penna
og hefúr blað fýrir ffaman sig. Eftir nokkr-
ar árangurslausar tilraunir fer höndin að
hreyfast „sjálfkrafa". Fyrst kemur ólæsilegt
krot, síðan orð og ljósar meiningar, þótt
skrifarinn horfi ekki á blaðið, og hugsi um
allt annað. Þegar síðan er farið að lesa úr
því sem skrifast hefur — og til þess þarf
þolinmæði, því allt er skrifað í einni strik-
lotu, engin orðaskil, engin greinarmerki —
koma í ljós orðsendingar, ýmist frá látnum
ættingjum eða öðrum öndum, þekktum
eða óþekktum. Orðsendingarnar flytja
huggun og gefa ráð, stundum gamansamt
mál, stundum alvarlegar áminningar. Mál
og stíll getur verið allsendis ólíkt skrifar-
anum, og fýrir koma orð úr tungumálum,
sem hann kann ekkert í. Sá sem tjáir sig
stýra hendi skrifarans býr stundum yfir
þekkingu á bókmenntum og listum langt
ffam yfir það, sem er á valdi skrifarans.“
Ég hygg að þessi lýsing sé nokkuð rétt
um ósjálffáða skriff yfirleitt. Hér er að vísu
gert ráð fyrir, að skrifarinn setjist niður í
þeim tilgangi, að ná sambandi við annan
heim. En í flestum tilfellum gerist þetta án
nokkurs fýrirfram tilgangs skrifarans. Mað-
ur heldur til dæmis á penna og ætlar að
fara að skrifa bréf eða eitthvað annað, en
finnur þá allt í einu, að hann missir stjórn
á hendi sinni og tekur að skrifa allt annað
en hann ætlaði sér. Oft skrifar höndin líka
með miklu meiri hraða en skrifaranum er
eiginlegt eða fært ella.
Þannig mun þetta til dæmis hafa verið,
þegar 17 ára gamall skólapiltur í 2. bekk
Menntaskólans í Reykjavík árið 1906 tók
að skrifa ævintýri og sögur ósjálfrátt. Pilt-
urinn hafði ekki hugmynd um það sem
hann var að skrifa fyrr en hann eða aðrir
höfðu lesið það. Þó las hann stundum jafn-
óðum og blýanturinn skrifaði. Þetta kom
yfir hann á fjórum dögum, dagana 18., 19.,
25. og 26. mars 1906, og skrifaði hann
samtals fimm sögur.
I eitt skipti var gerð sú tilraun að binda
fyrir augu hans, þegar hann varð fyrir þess-
um dulrænu áhrifum, en það virtist engu
máli skipta. Hann skrifaði engu að síður
jafnviðstöðulaust, glöggt og línurétt.
Sögur þær sem pilturinn skrifaði ósjálf-
rátt voru undirskrifaðar. Þannig voru nöfn
H.C. Andersen og J. Hallgrímsson undir
fyrstu sögunni. Það virðist bera að skilja
svo, að ævintýrið sé eftir Andersen, en í
þýðingu Jónasar. Næsta sagan var einnig
undirskrifuð með nafhi Andersens, en hún
birtist bæði á dönsku og í íslenskri þýð-
ingu, og undir var skrifað: J. Hallgrímsson
þýddi 28/3 1906.
Það má efalaust deila endalaust um það,
hvaðan þessar bókmenntaperlur eru
komnar. Hvort sögurnar hafi átt rætur í
djúpvitund þessa 17 ára gamla pilts, sem
skrifaði þær, eða séu í rauninni verk
þeirra, sem nefhdir eru með undirskrift
sem höfundar. Hitt duldist engum sem
sæmilega voru skynbærir á ævintýraskáld-
skap, að þær hafa mjög merkilegt skáld-
skapargildi.
Þá er einnig athyglisvert á hve skömm-
um tíma ævintýrin voru skrifuð. Hið fýrsta
á tveim og hálfri klukkustund og hið síðara
á sjö mínútum. Þessar sögur eða ævintýri,
sem til höfðu orðið með svo dularfullum
hætti las ég í útvarpið, að mig minnir 1973
og birti þau síðan í tímariti Sálarrannsókn-
arfélags íslands, Morgni, en ég var ritstjóri
þess.
Pilturinn sem skrifaði sögurnar ósjálf-
rátt var Guðmundur Jónsson frá Bakka í
Arnarfirði. Hann varð síðar þjóðkunnur
sem rithöfundur og skáld undir nafninu
Guðmundur Kamban .
Mér eldri menn hafa tjáð mér að Guð-
mundur Kamban hafi haft mjög niikla
meðfædda miðilshæfileika, en verið mjög
heilsutæpur í æsku. En það er um miðils-
hæfileika að segja, að þeir geta verið mjög
hættulegir heilsutæpu fólki og verkað ákaf-
lega truflandi á líf þess. Þess vegna er
stundum lokað fyrir þá með sérstökum að-
gerðum á miðilsfundi. Og skilst mér, að
það hafi einmitt verið gert af þessum
ástæðum við Guðmund Kamban.
Árið 1975 dvaldist ég á fornu landsetri í
Essex á Englandi. Þetta var eitt af þessum
stórhýsum sem lengi hafa verið híbýli auð-
stétta og aðals Stóra-Bretlands með röðum
málverka forfeðranna í feiknastórum
römmum um alla veggi. Bygging þessi,
sem vafalaust yrði kölluð höll á íslandi,
býr yfir sérstöku andrúmslofti liðins tíma,
horfinna kynslóða. Kirkjugarðurinn á land-
areigninni er geysistór og í honum hvíla
bein þeirra héraðshöfðingja, sem þarna
hafa búið og ráðið málum sveitaralþýð-
unnar í héraðinu, sem býr yfir undursam-
legri nátturufegurð.
Síðasti einstaklingurinn sem átti þetta
landsetur og bjó þar var Arthur Findley,
auðugur maður af fornri og frægri skoskri
ætt. Findley var einna afkastamestur og
virtastur þeirra breskra rithöfúnda sem
skrifað hafa um spiritisma, og hefur meira
að segja skrifað mannkynssögu í tveim
þykkum bindum frá sjónarhorni hinnar
spiritisku lífsskoðunar. Ekki er mér kunn-
ugt um að á íslensku hafi verið þýdd nema
38 VIKAN 2. TBL. 1989