Vikan - 09.02.1989, Blaðsíða 36

Hreinlætisaðstaða var engin, önnur en
fjaran. Aðbúnaður á vinnustað var alfarið
einkamál vinnuveitandans.
Kröfur um fæðingarorlof
með launum komu fyrst
1944 — fékkst 1970
Sömu laun fyrir sömu vinnu hefur alltaf
verið baráttumál Framsóknar. Hápunktur
þeirra baráttu var þegar lögin um launa-
jöfhuð kvenna og karla voru samykkt á
Alþingi 27. mars 1961.
Mikill hluti fiskvinnslunnar nú er í
höndum kvenna líkt og ullariðnaðurinn
áður var. Fyrir 1975 hlutu tiltölulega fáar
konur menntun til að sinna aðalatvinnu-
vegi þjóðarinnar en hefur þó aukist síðasta
áratuginn.
„Fjöldi brautskráðra fískiðnaðarmanna
og fískiðnaðartækna írá Fiskvinnsluskólan-
um á árunum 1975, 1980 og 1985.
Fiskiðnaðarmenn
Ár Konur Karlar Alls
1975 1 10 11
1980 9 4 12
1985 4 5 9
Fiskiðnaðartæknar
Ár Konur Karlar Alls
1975 — 13 13
1980 1 9 10
1985 1 1 2“26)
Konur eru flestar í þjónustugreinunum
eða 37,4% af ársverkum kvenna og 52.9%
mannaflans. í opinberri þjónustu eru kon-
ur flestar í mennta- og heilbrigðiskerfinu.
Eftir að ísland varð lýðveldi árið 1944
fara konur að sækja dálítið meira inn í
stéttir þar sem áður voru karlar eingöngu.
Einnig fara þær að takast á hendur störf
sem áður voru lítt eða óþekkt hérlendis.
Ef tekin eru til ný kvennastörf eða kon-
ur í gamalgrónum karlastörfum, mun auð-
velt að nefha meira en 400 starfsheiti ís-
lenskra kvenna nú á 9. tug 20. aldarinnar.
Árið 1944 gerir Landsfundur Kvenrétt-
indafélags íslands kröfur um 3j mánaða
fæðingarorlof með launum fýrir allar kon-
ur í atvinnulífinu. í reglugerð um orlof og
veikindaforföll starfsmanna ríkisins 87/
1954 11. grein:
„Vegna barnsburðar skal kona eiga rétt á
að vera fjarverandi með fullum launum í
samtals 90 daga. Séu lengri frátafír nauð-
synlegar að dómi lækna, skal meta þær eft-
ir ákvæðum um veikindadaga. “27)
Margrét Sigurðardóttir flutti á Alþingi
frumvarp til laga um 90 daga feðingaror-
lof fýrir konur sem taka laun fyrir vinnu
sína, en án árangurs. Það er fýrst eftir
verkfall árið 1970 að tekst að fá feðingar-
styrk frá atvinnurekendum, sem svaraði
dagvinnulaunum einnar viku. Seinna var
annarri viku bætt við, og 1975 var feð-
ingarstyrkurinn dagvinnukaup í þrjár
vikur.
Árið 1980 voru sett lög um að allar kon-
ur ættu rétt á feðingarorlofi í þrjá mánuði
í hlutfalli við atvinnuþátttöku, og það
greitt úr lífeyrisdeild Tryggingastofnunar.
Ekki urðu miklar breytingar á jafnréttis-
málum kvenna hér á landi fram á sjöunda
áratuginn. Áhuginn hafði sofnað fast, eftir
36 VIKAN 3.TBL.1989
að konur fengu kosningarétt. Það var ekki
fýrr en eftir 1970 að endurvakning jafn-
réttis- og kvenffelsishugmynda varð í
kjölfar stúdentaóeirðanna í lok sjöunda
áratugarins.
í nóvember 1967 á allsherjarþingi S.Þ.
var samþykkt yfirlýsing um afnám alls mis-
réttis gagnvart konum, og orðum beint til
stjómvalda allra landa. 1972 ákváðu S.Þ.
að árið 1975 yrði alþjóðlegt kvennaár.
Kvennaárinu vom valin einkunnarorðin:
Jafhrétti — þróun — friður.
Árið 1974 sameinast nokkur hagsmuna-
félög kvenna og mynda samstarfsnefnd um
kvennaárið. Ríkisstjómin skipaði sérstaka
nefhd í tilefhi kvennaárs er skyldi kanna
stöðu til náms, í atvinnulífi og launakjör
þeirra. Formaður nefndarinnar var Guð-
rún Erlendsdóttir. Þegar nefndin lauk
störfum 1977 var Jafnréttisráð stofhað.
Var Guðrún einnig fýrsti formaður þess.
Kvennafrídagurinn 24. október var
stærsti viðburður kvennaársins. Talið er
að um 90% íslenskra kvenna hafi lagt nið-
ur störf og sýnt ffam á að þjóðfélagið er
óstarfhæft án þeirra. Svo vel heppnuð að-
gerð gerði hvorttveggja að sanna mikil-
vægi vinnuframlags þeirra og efla þann
styrk sem í samstöðunni felst.
Konur að hasla sér völl
á öllum vígstöðvum
karlaveldisins
Konur vom svo að segja ósýnilegar í
stjóm landsins við upphaf kvennaáratugar.
Þær vom þá innan við 4% sveitarstjórn-
armanna og aðeins 5% alþingismanna.
Þessi staða hefur tekið breytingum til
batnaðar, þó enn eigi konur langt í land að
ná því marki að stjóma landi sínu í sann-
gjörnu hlutfalli við fjölda.
Kvennaframboðin árið 1982 komu fram
vegna mikillar óánægju kvenna með
hversu áhrifalitlar þær höfðu verið í
stjómun og mótun samfélagsins. Hlutur
þeirra jókst í tæp 13% sveitarstjórnar-
manna og í 15% alþingismanna.
í mars 1988 sýndi skoðanakönnun að
Kvennalistinn væri með mest fýlgi allra
flokka! Fékklistinn 19,2% afheildinni sem
er um 6,9% aukning fylgis. Hefir þetta vak-
ið mikla athygli víða um heim og konur í
öðmm löndum leita sífellt meira hingað til
lands um fýrirmyndir og ráðleggingar.
Konur hafa tekið við fleiri ábyrgðarstöð-
um í þjóðfélaginu. Árið 1985 voru þó allir
ráðuneytisstjórar karlar, ein kona gegndi
þá stöðu skrifstofustjóra í menntamála-
ráðuneytinu. Engin kona var bankastjóri,
sýslumaður né bæjarstjóri. Þá taldist enn
tiltölulega sjaldgæft að konur veittu stofn-
unum eða fyrirtækjum forstöðu, eða tæp
5%.
Á síðastliðnum ámm hefur konum fjölg-
að til muna í æðri embættum. Sem dæmi
má nefna aðstoðarmenn ráðherra, banka-
stjóra, borgardómara, deildarstjóra í ráðu-
neytum o.fl., ásamt þeirri staðreynd að
kona skipar æðsta embætti landsins. Fyrsta
konan sem kosin var lýðfrjálsri kosningu í
forsetaembætti.
Kjör Vigdísar Finnbogadóttur árið 1980
í embætti forseta íslands er án efa merkasti
viðburður undanfarins áratugar, og talið
eitt merkið um afrakstur kvennaársins og
hugarfarsbreytingar á kvennaáratug.
Við kjör Vigdísar Finnbogadóttur til
forseta íslands er svo sannarlegar brotið
stórt blað í kvennasögu. Kjör hennar vakti
heimsathygli og beinast augu fólks enn
meira að þeirri staðreynd að konur em að
hasla sér völl á öllum vígstöðvum „gamla
karlaveldisins".
Því betri sem félagsleg og efnahagsleg
staða og menntun kvenna er, þeim mun
auðveldara er fýrir þær að velja. Líf kvenna
þarf ekki endilega að vera í klafa heldur
geta þær brotist út úr viðjunum og sjálfar
haft áhrif á vinnumarkaðinn í framtíðinni.
Til þess að hægt sé að breyta kynskipt-
ingunni á vinnumarkaðnum er nauðsyn-
legt að einhver kerfi, einhverjir karlar og
einhverjar konur gefi hvert öðm meira
olnbogarými, bæði heima og á vinnustað.
Á hvorugum staðnum verður gott að vera
ef hnignun og vanr æksla kemur til.
Grein þessi var unnin af höfundum sem
heimildarritgerð sem þær nefha „Ágrip af
atvinnusögu íslenskra kvenna".
Tilvitnanaskrá:
I) Vinna kvenna á Islandi: bls. 19.
21 Vinna kvenna á Islandi: bls. 27.
31 Vinna kvenna á íslandi: bls. 32.
4) Vinna kvenna á (slandi: bls. 63.
5) Fyrirlestur í M.R.
61 Vinna kvenna á íslandi: bls. 50.
7) Vinna kvenna á íslandi: bls. 52.
8) Merkir íslendingar: bls. 56.
9) Ártöl og áfangar: bls. 1.
10) Konur og kosningar: bls. 29.
II) Vinna kvenna á íslandi: bls. 419.
12) 99 ár: bls. 76.
131 99 ár: bls. 76.
14) Vinna kvenna á Islandi: bls. 434.
15) Straumar og stefnur: bls. 181.
16) Vinna kvenna á Islandi: bls. 417.
17) Ártöl og áfangar: bls. 12.
18) Ártöl og áfangar: bls. 3.
191 Ártöl og áfangar: bls. 3.
201 Konur og kosningar: bls. 96.
21) Konur og kosningar: bls. 97.
221 Almanak Veru: 1987, október.
231 99 ár: bls. 170.
24) 99 ár: bls. 70.
251 99 ár: bls. 72.
261 Konur hvað nú? bls. 62.
27) Ártöl og áfangar: bls. 15.
Heimildaskrá:
Afmælisrit (tímarit). Verkakvennafélagið Fram-
sókn 50 ára 1914-1964, ritstjóri: Guðjón B. Bald-
vinsson.
Almanak Veru 1987, október.
Anna Sigurðardóttir: Vinna kvenna á íslandi.
Reykjavík, Kvennasögusafn Islands, 1985.
Anna Sigurðardóttir: Artöl og áfangar i sögu ís-
lenskra kvenna frá 1746-1975. (fjölrit).
Brjótum múrana (fréttabréf). Útg. Brjótum múr-
ana BRYT, Akureyri, desember 1987.
Dagblaðið Vísir. 67. tbl., mánudagur 21. mars
1988.
Elínborg Sturludóttir: Fyrirlestur um kvenrétt-
Indabaráttu á íslandi í M.R. Reykjavík, febrúar
1988.
Gísli Jónsson: Konur og kosningar. Reykjavik,
bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1977.
Gylfi Gröndal: 99 ár Jóhanna Egilsdóttir. Reykja-
vík, Setberg, 1980.
Heimir Pálsson: Straumar og stefnur f íslensk-
um bókmenntum frá 1950. Reykjavík, Iðunn,
1987.
Jón Guðnason: Merkir íslendingar. VI b., Reykja-
vík, Bókfellsútgáfan hf., 1967.
Konur hvað nú? útg. 85 nefndin, samstarfsnefnd
í lok kvennaáratugar S.Þ. og Jafnréttisráð, Reykja-
vík 1985.