Vikan - 12.04.1999, Qupperneq 56

Fylgist vel
sem eru 07
að lögun o
Öll þekkjum við orðið skaðleg áhrif óhóflegra
sólbaða á húðina. Útfjólubláum geislum
sólarinnar er skipt upp í tvær gerðir. Önnur gerðin
er eins hvar sem er á hnettinum en hin er mis-
munandi sterk eftir svæðum. Sú sem getur valdið
sólarexemi, ótímabærri öldrun húðarinnar og get-
ur örvað myndun krabbameinsfrumna í húðinni er
alls staðar eins. Langvarandi dvöl innandyra sem
síðan er bætt upp með mikilli sól í stuttan tíma er
likleg til að auka hættuna á að sortuæxli myndist.
íslendingar og Ástralir sem vinna innandyra eiga
það sameiginlegt að vera án sólar langtímum
saman en skella sér svo á ströndina í sumarfríinu
og liggja linnulítið í sólbaði í þrjár vikur. Þeir sem
eru dekkri á hörund hafa mun meira af melaníni
(litarefninu sem verndar húðina gegn skaðlegum
áhrifum sólarljóss) í húðinni en þeir sem eru Ijós-
ari yfirlitum. Sólarlampar hafa nánast sömu áhrif
og of tíð sólböð því tímar eru keyptir í pökkum og
svo er legið stíft í ákveðinn tíma, eða þar til lík-
aminn er orðinn nógu brúnn og eftirlit með perum
lampanna er lítið. Þess eru dæmi hér á íslandi að
átján ára stúlkur sýni ótímabær merki um öldrun
húðarinnar vegna ofnotkunar Ijósabekkja.
• Sortuæxli sem ná að dreifa sér í innri líffæri eru
sérlega erfið viðureignar.
0 Um 220 húðkrabbameinstilfelli greinast á ári hverju,
samkvæmt tölum Krabbameinsfélagsins, en sennilega
segir þessi tala ekki allt því ekki skila allir læknar inn
tölum yfír staðbundin húðkrabbamein og ákveðnar
tegundir.
0 Mikil sól á stuttum tíma getur aukið myndun krabba-
meinsfrumna í húð. Notið alltaf sólarvörn. Ofnotið
ekki ljósabekki. Forðist að nota olíur; þær draga úr
vörn húðarinnar og geta orsakað meiri sólbruna en
ella. Hafíð í huga að þunnur fatnaður hleypir útfjólu-
bláum geislum í gegnum sig og er því ekki fullkomin
sólarvörn.
# Húðkrabbameinum má skipta í
þrjár aðalgerðir:
basalfrumukrabbamein,
flöguþekjukrabbamein
og sortuæxli.
0 Fæðingarblettir sem eru óreglulegir að lögun og lit
eru varasamir. Fylgist vel með breytingum á þeim.
0 Húðkrabbamein sem greinast fljótt eru vel læknan-
leg. Bíddu ekki með að fara í skoðun. Félag íslenskra
húðlækna og Krabbameinsfélagið bjóða upp á
ókeypis blettaskoðun einu sinni á ári. Skoðunin er
auglýst sérstaklega.
Fleiri hrukkur, leður-
kenndari húð og húð-
þurrkur er ekki það
eina sem þarf að óttast eftir
of stóra skammta af útfjólu-
bláum geislum. Allt bendir
til að tíðni húðkrabbameina
hafi aukist á síðustu árum.
Ellen Mooney, húðsjúk-
dómalæknir og húðmeina-
fræðingur, segir að erfitt sé
að fullyrða hvort svo sé,
enda tölur Krabbameinsfé-
lagsins ófullkomnar því al-
gengasta tegund húðkrabba-
meins, basalfrumukrabba-
mein, er ekki inni í heildar-
tölu greindra húðkrabba-
meina á árinu. Sama gildir
um þau tilfelli sortuæxla og
flöguþekjukrabbameina sem
eru á byrjunarstigi en Ellen
álítur að eðlilegra væri að
telja öll greind tilfelli.
„Frá árinu 1991 hefur Fé-
lag íslenskra húðlækna boð-
ið upp á ókeypis blettaskoð-
un í samvinnu við Krabba-
meinsfélagið," segir Ellen.
„Rannveig Pálsdóttir átti
hugmyndina að slíkri skoð-
un en ég hrinti hugmynd
hennar í framkvæmd. Við
teljum okkur hafa orðið vör
við aukningu greindra
krabbameinstilfella og ef
borin eru saman árin 1991 -
1998 við átta árin þar á
undan sést að marktæk
aukning á sortuæxlum hefur
orðið hjá karlmönnum og
lætur nærri að sama gildi um
konur. I Svíþjóð er nýlega
farið að telja basalfrumu-
krabbamein og ég álít að við
ættum að taka upp þann sið
Svía. Algengasta húð-
krabbameinið er basal-
frumukrabbamein en ákveð-
in teikn eru á lofti um að
það myndist við svipaðar
aðstæður og melanóm eða
sortuæxli, sem er hættuleg-
asta húðkrabbameinið,
þannig að e.t.v. er þeim sem
hættir við basalfrumu-
krabbameini líka hætt við að
fá sortuæxli. Hjá Krabba-
meinsfélaginu eru til tölur
sem segja að 150 tilfelli af