Menntamál - 01.02.1975, Blaðsíða 9

Björn Bergsson:
SKÓLINN UNDIR SMÁSJÁ
„Við þurfum fyrst og fremst ódýrara og
afkastameira fyrirkomulag. í stað núverandi
skólakerfis þarf að koma kerfi er veitir sér-
hverjum meðlimi samfélagsins möguleika á
að læra það sem hann vill, hverju nafni sem
það nefnist.
Þeir sem undir eru í samfélaginu í dag,
þarfnast samfélags, er hefur það á stefnuskrá
sinni að útrýma fátækt og að skapa öllum
meðlimum sínum áhugavert líf sem jafn-
framt hefur einhvern tilgang.“
(Holt, 1872 c)
Ritstjóri Educational News (tímarits sem fjallar
um menntamál) lagði eftirfarandi spurningu fyrir
einn þekktasta skólamann Bandaríkjanna: „Ættu
skólarnir að stíga skref að bættri framtíð og ef svo
er i hverju ætti það að vera fólgið?"
Inntak svarsins var svohljóðandi: Að láta eigi
nemandann sjálfan ákvarða, skipuleggja og fram-
kvæma sína eigin menntun. Að leyfa honum og
hvetja hann (með aðstoð og undir handleiðslu
fólks með reynslu og sérþekkingu) að ákveða hvað
hann vill læra, hvar og hvenær hann vill læra það
sem hann vill læra. Slíkt myndi breyta skólanum
úr því að vera fangelsi fyrir börn í miðstöð fyrir
frjálst og sjálfstætt nám, í stofnun sem sérhver
meðlimur samfélagsins gæti notað — án tillits til
aldurs — eins mikið eða eins lítið og hann kærði
sig um. Sá sem þessu svaraði, John Holt, er einna
þekktastur fyrir bók sína How Children Fail, sem
ef til vill mætti nefna á íslensku: Hvernig börnum
mistekst.
í þessari grein minni mun ég leitast við að gera
grein fyrir því, hvernig skoðanir John Holts hafa
breyst síðan hann reit þessa bók. Mín persónulega
gagnrýni á verk Holts, sem er af fræðilegum og
aðferðafræðilegum toga spunnin, tel ég óviðkom-
andi þessu verkefni og mun ég því ekki fara út í
þá sálma hér. Hinsvegar mun ég reyna að tengja
þessa umræðu þeim umræðum sem orðið hafa um
skólamál að undanförnu hér á landi. Yfirskrift
greinarinnar hefur að því leyti tvíræða merkingu,
að ekki aðeins verður skólinn litinn gagnrýnum aug-
um, heldur verður hornsteinn hans skólastofan
(og það sem á sér þar stað) í brennidepli.
HVERNIG BÖRNUM MISTEKST
Inntak þessarar fyrstu bókar höfundar er að
enginn fæðist heimskur. Hinn ótrúlegi hæfileiki
til að læra og þroska gáfur sínar er hinsvegar
eyðilagður fyrir mörgum nemendanum í því ferli
sem við ranglega köllum menntun (Holt, 1973,
165).
í stuttu máli á þetta sér þannig stað, að þar sem
við miðum alla okkar kennslu við það að fá fram
hið eina rétta svar (Holt, 1973, 138), þá leiðir það
af sér að nemendur finna upp allskyns klæki og
tækni, til að verða við þeirri kröfu okkar læri-
feðranna (Holt 1973, 32). Skólinn, $^ður undir
sjónarhorni John Holts, er félagslegt umhverfi sem
gerir sömu kröfur til nemenda og kennara og sér-
hvert samfélag gerir til einstaklinganna, þ.e.a.s.
að uppfylla „sómasamlega" þær skyldur sem á þá
eru lagðar. Sérhver einstaklingur tiltekins sam-
félags þarf að læra að hegða sér „á mannsæmandi
hátt“. Hann þarf m.ö.o. að lœra hvaða kröfur eru
gerðar til hans og hvernig er ætlast til að hann
bregðist við þeim. Ein krafan sem gerð er til þeirra
er hafa íslenskan ríkisborgararétt er að þeir geti
gert sig skiljanlega hver við annan. Það er einnig
ætlast til þess að þeir bregðist við þessari kröfu
með því að nota íslenska tungu sem tjáningarmiðil
en ekki t.d. ensku eða dönsku. Þetta verður ekkert
vandamál fyrir börn er fæðast í okkar samfélagi.
Þar sem þau fæðast mállaus læra þau eðlilega það
1 Að mestu samhljóða erindi sem flutt var í Ríkisútvarpinu 7. 10. 1975.
MENNTAMÁL
7