Heima er bezt - 01.11.1956, Blaðsíða 14

354
Heima
---er bezt
Nr. 11-12
Æskan og uppeldið.
Úr áramótaræðu 1955.
Ég er ekkert hræddur um ungu kynslóðina. Hún er
ekkert verri en unga fólkið var áður, og raunar hávaxn-
ari og háleitari en sú eldri var. Hin unga kynslóð gerir
alltaf nokkra uppreisn gegn þeirri gömlu. Því segja öld-
ungarnir, að heimurinn fari versnandi, — en samt miðar
áfram, og þó bezt, ef vér getum varðveitt nokkuð af
gömlum uppeldisvenjum. Sveitin og sjórinn veitir það
bezta uppeldi, við hliðina á skólagöngunni. Engin stofn-
un er einhlít. Ekkert getur komið í staðinn fyrir heim-
ilið, og þá helzt það heimili, sem veitir þroskandi starf
við hliðina á leik. Leikur barnanna er eftirlíking á störf-
um hinna fullorðnu og þarf að breytast yfir í raun-
hæft starf, svo að lítið beri á, þar til unglingsárin taka
við og ábyrgðin. Því stærri sem bæirnir verða, því meir
eru þeir hjálparþurfi um uppeldið. Það er líkast því, að
uppvaxandi kynslóð þurfi að lifa alla þroskasögu mann-
kynsins, áður en vélaöld fullorðinsáranna tekur við.
Hér er mikið samstarf nauðsynlegt milli bæja og sveita,
og skylt að gjalda sveitunum fyllstu þökk fyrir upp-
eldi og gestrisni.
Handritin, uppspretta tslenzks þjóðernis.
Úr áramótaræðu 1953.
Vér Islendingar gerum nú kröfu um endurheimt
hinna fornu handrita.... Hér stöndum vér sem einn
maður. Handritin eru í Danmörku vegna þess sam-
bands, sem var með þjóðunum, og þegar því sambandi
er slitið, sýnir það skilning og bróðurhug, að afhenda
þann menningararf, sem íslendingum er dýrmætari öll-
um öðrum þjóðum.
.... Krafan um handritin er jafnframt áminning til
vor sjálfra um að varðveita í hjörtum vorum sögu
vora, bókmenntir og tungu. Það er hin sívaxandi upp-
spretta íslenzks þjóðernis, sem hefur gert oss frjálsa.
í því liggur einingin, að vér erum af einu þjóðerni,
sem er skýrt afmarkað, eins og eyjan, sem vér byggj-
um. Það ber svip af hinum hreina kynstofni, óslitinni
sögu frá upphafi íslands byggðar, samfelldum bók-
menntum, sem hafa borizt frá kynslóð til kynslóðar,
og hinni svipmiklu, litskrúðugu náttúru landsins, sem
er ýmist mild eða hörð. Orlög þjóðarinnar eru örlög
vor, hvers og eins. Vér höfurn lifað á uppgangstímum,
og ber að þakka það með því að líta með einurð fram
í tímann í trú á göfuga framtíð í góðu landi. Ungt
lýðveldi hefur ekki ellimörk.
3. KRISTINDÓMUR OG SAGA ÞJÓÐARINNAR.
Ásgeiri Ásgeirssyni eru hinir stóru atburðir sögu
vorrar sífrjótt umræðuefni. En sjaldan ræðir hann þá
hluti, svo að hann ekki samtímis renni huganum til
kristindómsins og helgustu hugsjóna hans.
í Skálholti 1. júlí 1956.
Þar (í Skálholti) þjónar sagan vorri þörf og hjartans
þrá. Musteri, sem gnæfir yfir mannanna bústaði, þar
sem vér getum framið vora helgiþjónustu. Veglegt
musteri, sem hljómar af helgum söng, þar sem altari
drottins, háreist hvelfing og steindar rúður, vekja til
lotningar og tilbeiðslu. Þess er oss öllum hin mesta
þörf. Og þó er öll mannleg list og íþrótt aðeins við-
leitni og dauft endurskin af þeim krafti, þeirri vizku
og snilli, sem skóp himin og jörð. Tvö hin dýrlegustu
musteri drottins allsherjar eru hinn mikli alheimur og
hinn litli heimur hverrar mannssálar. En fæstum eru
gefin þau barnsaugu, lotning og undrun að sjá til fulls,
það sem vér höfum daglega fyrir augum, nema máske
á lífsins björtustu og myrkustu stundum.
Þó mikil saga hafi geymzt, þá hefur og mikil saga
gleymzt. Tindarnir blasa við, og íslenzka kirkjusögu
má rita svo, að vart sé getið nema biskupa og höfuð-
klerka. En á sléttlendinu, þar sem lífið grær, hefur
margt það fegursta gerzt í kristnisöga þessa lands.
Kirkjusögu má rita svo, að vart sé getið nokkurrar
konu, en í kristnisögu mundi hlutur þeirra verða mik-
ill. í uppeldi æsku og heimilislífi gætir mest þess hugar-
fars, sem svo er kristilegt, að það sé ósnortið af breyti-
legum kennisetningum og siðaskiptum, á sinn hátt eins
og Fjallræðan, sem allt stendur af sér. Vísast verður
þessi saga aldrei skráð, öðruvísi en hvað á hana glitrar
í gömlum þulum, ljóðum og öllum góðum skáldskap.
.... Og þó er máttur kristninnar mikill með þjóð
vorri frá upphafi. Ég get ekki skilið við mitt mál, án
þess að minnast þess atburðar, sem mestur hefur orðið:
Kristnitökunnar sjálfrar. Þeir Þorgeir Ljósvetningagoði
og Hallur af Síðu eru enn við lýði í sögu þjóðarinnar.
Ræðu Þorgeirs á Alþingi má jafna til Gamla sáttmála.
íslenzkt þjóðfélag hefur aldrei verið statt í meiri hættu
en þá, og gifta þjóðarinnar aldrei meiri að fá borgið
friði, lögum og kristni. Þorgeir talar jafnan til vor, er
vanda ber að höndum, og afsökun vor er engin, ef vér
fáum ekki borgið málefnum vorum á friðsamlegan
hátt — með þetta milcla fordæmi fyrir augum.
Á löguvi og kristni byggist framtíðarvonin.
Úr ræðu í Niðarósi 1955.
Það er mikil stund í lífi mínu að eiga kost á að vera
viðstaddur hámessu í Ólafskirkju á sjálfan hvítasunnu-
dag. Mér varð líkt og þegar Einar Skúlason flutti kvæði
sitt. Geislakirkjan fylltist sætri angan. Þetta var líka
okkar dómkirkja í 400 ár, svo það snertir viðkvæma
strengi og kveikir lofgerð í hjartanu fyrir áhrif kristin-
dómsins í þjóðlífinu fram á þennan dag. Alheiðnir hafa
íslendingar aldrei verið, vegna náinna skipta við Eng-
land og írland frá Landnámsöld, og fullkristnir erum