Heima er bezt - 01.11.1956, Síða 21

Nr. 11-12 Heima 36i
----------------------------------------er bezt -------------------------------------
þetta, eða vísnabálk, kallar Sigurður: Vetrarkvíða. Og
er hann 35 vísur. 24. vísan er ein af þeim, sem mun
vera alþekkt um allt land:
Þó að kali heitan hver,
hylji dali jökull ber,
steinar tali og allt hvað er,
aldrei skal eg gleyma þér.
En hún hefur alltaf verið eignuð Vatnsenda-Rósu.
Að efni til og formi fellur vísa þessi alveg við hinar.
Allar vísurnar eru hringhendar samhendur.
Að síðustu tek ég svo orðréttan kafla upp úr for-
mála, sem Arnór Sigurjónsson skrifar fyrir Sagna-
þáttum úr Húnaþingi.
„Þá er og Vetrarkvíði Sigurðar í Katadal prentaður
hér allur, en ekki voru nema 17 vísur af honum prent-
aðar í Lesbók Mbl.
Þó að það kvæði sé ort að hætti liðins tíma, er það
svo merkilegt fyrir margra hluta sakir, að rétt þótti
að birta það allt, enda mun það eigi til í margra manna
höndum.
Tvær af vísum kvæðisins, 24. og 25. vísa, hafa rang-
lega verið eignaðar Vatnsenda-Rósu.
Hefur jafnvel verið vefengt, eftir að Theodór gerði
rétta grein fyrir heimildum um þær, að þær væru eftir
Sigurð. En þó að þetta ætti að vera nægileg röksemd
fyrir því, að svo er, að þær eru í kvæði eftir hann,
sem til er í heild, aflaði Theodór sér meiri heimilda
um þetta. Hann fékk meðal annars vottorð Herdísar
Andrésdóttur um það, að tengdamóðir hennar, Elín
Einarsdóttir, kona séra Jóns í Steinnesi, hefði haft yfir
fyrir henni ljóðabréf Sigurðar í Katadal, Vetrarkvíða,
og hefðu þessar vísur báðar verið í kvæðinu.
Þá hefur og frú Theodóra Thoroddsen gefið Theo-
dóri annað vottorð um það, að þegar hún var barn í
foreldrahúsum, hafi roskin kona úr Húnavatnssýslu,
Ingunn Þorsteinsdóttir, farið með Vetrarkvíða fyrir
hana, og hafi þessar tvær vísur verið þar með.
Er þetta hvorttveggja til viðbótar því, að niðjar Sig-
urðar hafa varðveitt kvæðið í heild, bæði í minni og
uppskriftum, til þessa dags.
Hefur mjög þótt um þetta kvæði vert, enda höfðu
þeir atburðir, er til kvæðisins leiddu, mjög fengið á
hugi manna.“
í sambandi við þátt þennan skal þess getið, til skýr-
ingar, að Sigurður og Þorbjörg í Katadal voru for-
eldrar Friðriks, er myrti Natan Ketilsson.
I kafla þeim, er ég tók upp úr formála Arnórs, er
getið um það, að vísa 25 í ljóðabréfi Sigurðar hafi
einnig verið eignuð Vatnsenda-Rósu.
Ég hef aldrei heyrt það, enda kunni ég ekki vísuna.
En samt þykir mér rétt í þessu sambandi að birta hana
hér um leið:
Verði sjórinn vellandi,
víða foídin kalandi,
hellubjörgin hrynjandi,
hugsa ég til þín stynjandi.
Þetta er eina vísan af 35, sem er mishringhenda,
en samhenda, eins og hinar allar.
Ekki veit ég, hvað gamall ég var, en ég var áreiðan-
lega mjög ungur, þegar ég heyrði fyrst vísu þá, sem
hér verður getið. Og hún mun Vera með fyrstu vísum,
sem ég lærði. Ég man sérstaklega eftir því, að fóstri
minn kvað hana oft á kvöldin í rökkrinu við raust:
Sést um bolinn sívalur,
svona er molinn lúni,
lipur, þolinn, Iífaður,
litli folinn brúni.
Finnur Jónsson á Kjörsevri birtir hana í bók sinni
— Þjóðhættir — og segir hana eftir séra Guðmund
Torfason, um reiðhest Eyjólfs bónda Eyjólfssonar á
Laugarvatni.
Séra Guðmundur Torfason fæddist 1797. Veitt Kald-
aðarnes í Flóa 1835. Miðdalur í Laugardal 1847 og
Torfastaðir í Biskupstungum 1860. •
Um hann segir Éinnur: „Séra Guðmundur var alla
ævi fjörugt hraustmenni, gáfaður, glíminn og glað-
lyndur. Var lengst af efnalítill og mjög óeigingjarn,
lítt fallinn til búskapar, en vann þó eins og vinnu-
maður fram á síðustu ár.“
Ég set hér vísu eftir hann um Tjörfa nokkurn Jóns-
son, þótt hún sé að vísu ekki eins landfleyg og hin:
Skömmum hlessur hirðir brands,
heiðurspresta fjandi,
einn reiðhestur andskotans
í allra versta standi.
Og svo ætla ég að leyfa mér að birta hér þriðju vís-
una eftir hann, þótt hún sé að líkindum lítt þekkt.
En hana gerði Guðmundur á efri árum, og er auð-
heyrt á henni, að hann hefur fundið mikið til þess, er
ellin færðist yfir hann:
Þá var riðið, þá var slegið,
þá var róið, stokkið, glímt.
Nú er skriðið, nú ér legið,
nú er sóað tíð og hímt.
Þá kemur hér vísa, sem er löngu landfleyg og lýð-
um kunn. En hún er ein af þeim, sem hafa verið eign-
aðir margir feður. í vísnatíningi eftir Jón Thoroddsen
er hún talin vera eftir Ólaf Briem á Grund.
í Sunnanfara er hennar getið og þar eignuð Adála-
Davíð.