Heima er bezt - 01.11.1956, Page 39

Nr. 11-12 Heima 379
-----------------------------------------er bezt --------------------------------------
fé nú, en á það skal bent, að um síðustu aldamót svar-
aði það til að vera 80 ærverð. En Jóhann lét ekki þar
við sitja. Árið 1915 gaf hann Lýtingsstaðahreppi 10
þúsund krónur, og var það mikið fé á þeim tíma. Þessi
gjöf heitir Framfarasjóður. Skipulagsskrá hans er langt
mál, og þar eru margir fyrirvarar um stjórn og vörzlu
og hvernig fénu skuli varið. Sjóðurinn átti að ávaxtast
í 85 ár, án þess af honum væri tekið, en að þeim tíma
liðnum skyldi heimilt að taka úr honum, sem svaraði
noldtrum hluta vaxtanna og alla vextina nerna 100 kr.,
þegar hann væri orðinn milljón. Ákveðinn hluti vaxt-
anna skyldi renna í sveitarsjóð til þess að létta útgjalda-
byrðina, en hitt til alls konar framfara, svo sem jarð-
ræktar, bygginga, síma, vega, brúa og járnbrautar.
Fyrir utanað komandi áhrif féllst Jóhann á að stytta
útborgunarfrestinn ofan í 10 ár, en var óánægður með
það. Þess skal getið, að Elín Guðmundsdóttir undir-
skrifaði þessar gjafir með manni sínum, en auk þess
gaf hún ein Lýtingsstaðahreppi 4 þús. krónur, og
heitir það Elínarsjóður. Vöxtum hans er varið til að
greiða sjúkrahúsvist fátækra barna í hreppnum. Á síð-
ustu áratugum hefur verðbólguvofan lagt sína eyð-
andi hönd á sjóði þeirra Brúnastaðahjóna og alla aðra
sjóði, en það breytir engu um stórhug þeirra og ræktar-
semi við þá sveit, þar sem þau gerðu garðinn frægan
meira en hálfa öld.
Jóhann á Brúnastöðum var ekki aðeins höfðingi í
sínu ríki, Lýtingsstaðahreppi, heldur kom hann við
sögu ýmissa héraðsmála. Hann var til dæmis einn af
16 stofnendum Sparisjóðs Sauðárkróks árið 1886. Árið
áður var hann erindreki Skagfirðinga við kaup á Drang-
ey. Þegar Jóhann var orðinn gamall og var spurður um
ferðina, þegar hann sótti hundana suður, fannst hon-
um ekkert til um það. Tíðin hafði verið góð, og þetta
gekk alt vel, en hann var dálítið hreykinn af ferð, sem
hann gerði til Akureyrar til þess að kaupa Drangey.
Um það segir svo í bréfi frá Jóni alþingismanni á
Revnistað:
„Varðandi kaupin á Drangey, þá var Jóhanni á Brúna-
stöðum falið að kaupa eyjuna, líklega á sýslufundi,
því ég hef heyrt, að kvis hafi komist hingað vestur,
um að eigandi eyjarinnar, Jakob V. Havsteen, vísi-
konsúll á Oddeyri, væri til með að selja og að útlend-
ingar legðu fölur á hana. Brá Jóhann við og kevpti
eyjuna. Kaupbréfið er dagsett 24. júní 1885, og er það
beint tekið fram, að Jóhann sé erindreki Skagafjarðar-
sýslu og kaupi Drangey fyrir sýsluna. Kaupverðið var
1800 kr. Þótti Skagfirðingum ferð hans góð og að
Jóhann hefði rekið erindið með hyggindum og skör-
ungsskap.“
Eg man nokkuð vel eftir Jóhanni á Brúnastöðum
á síðustu árunt hans. Mér þótti hann sérkennilegur og
um margt öðruvísi en annað fólk. Hann var að sjálf-
sögðu merki síns tírna, og þessi kjarnakvistur nítjándu
aldarinnar var orðinn einn eftir af samtímamönnum
sínum, þeim er ég 'átti kost á að sjá. Málfar hans var
þróttmikið, og hann sagði oft setningar, sem voru í
minnum hafðar.
Eftir að Sigurður Sigurðsson var orðinn skólastjóri
á Hólum, gerðu bændur úr Lýtingsstaðahreppi hópferð
þangað. Jóhann hreppsstjóri var sjálfkjörinn foringi
þeirra, og kornu þeir heim á staðinn í miklu blíðskapar-
veðri. Sigurður skólastjóri heilsaði Jóhanni og sagði við
hann um leið: „Ég held, að þú hljótir að vera göldr-
óttur, hreppstjóri, að koma með þetta góða veður.“
Þá svaraði Jóhann: „Nei, ekki er það, en það er nú
svo með þá Lýtingsstaðahreppsmenn, að það gefur
hverjum, sem hann er góður til.“
Enn er þess ógetið, að Jóhann á Brúnastöðum var
sæmdur riddarakrossi Dannebrogsorðunnar árið 1899 og
síðar riddarakro.'i hinnar íslenzku Fálkaorðu.
Svo kveðjum við þessi garpmenni fyrri tíma, stígum
á klæðið græna og hverfum í skyndi til líðandi stundar.
Auk þeirra heimilda, sem getið er um í þessum þætti,
eru þessar helztar:
Prestsþjónustubækur Mælifells, Bændatal Skagafjarð-
arsýslu, Ættir Skagfirðinga, Búnaðarfélög Svínavatns-
og Bólstaðarhlíðarhreppa.
Hátíðir
Framhald af hls. 343. ■ ■ - — ■
yfirleitt að njóta mikils í lífinu, heldur en fyrri tíða
menn.
Aldrei hefur gæfan boðið upp á svo margt og mikið
sem nú.
Fortíðarmaðurinn varð að láta sér nægja að yrkjct
það, sem nútíðarmaðurinn lifir.
Fortíðarmaðurinn orti, að Hrafnistumenn hefðu byr
í segl á fleyi sínu í hvaða átt, sem þeir kusu að sigla.
Vélin knýr gnoð nútíðarmannsins hvert sem hann
vill.
Fortíðarmaðurinn komst ekki lengra en að búa til
sögnina um Heimdall, er sat að Himinbjörgum og „sá
jafnt nótt sem dag hundrað rasta frá sér“ og heyrði.
Nútíðarmaðurinn nýtur útvarps, sjónvarps og fjar-
sjár. Hann hefur öðlazt hina mikilsverðu aðstöðu Heim-
dallar til að heyra og sjá.
Fyrir hundruðum ára varð til þjóðsagan um kerlingu,
sem galdraði hey í hlöðu með því að reka hrífuskaftið
sitt undir sáturnar á túninu.
Nú má segja, að margur bóndinn geri hið sama og
kerlingin álíka auðveldlega með heyhirðingarvélum
sínum.
Fortíðarmaðurinn bjó til frásagnarævintýri um fólk,
er steypti yfir sig fuglshömum og flaug landa milli.
Á okkar dögum eru flugvélarnar slíkir hamir.
íslendingar hugsuðu sér fyrrum, að álfar og dvergar
ættu sér stórar hallir í klettum og hömrurn og héldu.