Heima er bezt - 01.08.1978, Síða 8

— Ertu viðkvæmur fyrir ritdómum?
— Ég var það. Ekki svo mjög núna. Að gefa út bók, það
er eins og að senda bam út i heiminn, og það verður að
spjara sig. Bókin líka, en auðvitað ber maður umhyggju
fyrir báðum. Ekki er mér sama. En ritdómar. Bækur eru
eins og lesendumir. Ritdómur er oft miklu meiri vitnis-
burður um ritdómarann sjálfan heldur en verkið sem
hann er að dæma, eins og það er kallað.
— Sambúð listamannsins og kennarans?
— Þægileg, þetta fer tiltölulega vel saman. Góður
kennari er undantekningarlaust listamaður, en ég viður-
kenni hins vegar að góður listamaður getur verið afleitur
kennari.
— Þú nefndir pólitík.
— Það kom af sjálfu sér í samræmi við mitt húmaníska
og frjálslynda lífsviðhorf að ég gerðist lýðræðisjafnaðar-
maður, áhrifin kannski að einhverju leyti frá Guðmundi í
Gufudal og blaði hans, Skutli. Afi var Heimastjómar-
maður og keypti Lögréttu, sambýlismaðurinn Sjálfstæð-
ismaður og keypti Þjóðviljann. Og þó þeir virtu ekki
mikils blöð andstæðinganna, fengu þeir þau þó lánuð
hvor hjá öðrum.
Já, Guðmundur í Gufudal var framúrskarandi
mælskumaður og áróðursmaður. Þegar ég kom á ísafjörð,
voru Kratamir búnir að leggja hann undir sig, en þá var
uppgjör milli þeirra og Kommúnista eftir klofninginn
1930. Finnur Jónsson næstum klökknaði, þegar hann
sagði mér frá pólitískum skilnaði sínum við Ingólf bróður
sinn. Þeir voru svo miklir vinir. Það munaði víst minnstu
hvom megin Finnur lenti.
Ég átti ekki í neinu sálarstríði. Þegar kommúnistar í
Rússlandi voru famir að éta hvor annan, fannst mér val
lýðræðis- og mannúnaðarsinna auðvelt. Ég hef verið að
lesa Albert Camus. Hann fyrirlítur fordóma og þröngsýni.
Verði stjómmálin að trúarbrögðum, þá er rannsóknar-
rétturinn á næsta leiti. Ef byltingin eykur ekki lífsham-
ingju manna, alls almennings, ekki bara fáeinna útvaldra í
nýrri stétt, þá er hún af því vonda. Margir sósíalistar
tregðuðust furðu lengi við að viðurkenna hvað gerst hafði
austur í dýrðarríkinu, Amulf överland þó strax eftir stríð.
Hann sagðist ekki hafa viljað spilla hugsanlegri samstöðu
vestrænna lýðræðissinna og Sovét-Rússa gegn nasistum.
En lengur gat hann ekki þagað.
Laxness skrifaði sig frá kommúnismanum með
Skáldatíma og Upphafi mannúðarstefnu, og þegar
Gerpla kom út, held ég, að hann hafi verið að skrifa sig frá
Stalinismanum a.m.k. Gerpla sýnir okkur hið fullkomna
fánýti hins falska átrúnaðargoðs. Halldór hafði lengi
þraukað í blóra við orðtakið: Hver veit nema Eyjólfur
hressist. En Eyjólfi gengur hægt að hressast. Og ofbeldið
veður uppi í heiminum, ofstækið, þetta helvíti fær svo á
mig á gamals aldri að ég er uggandi. Ofbeldið er vöm hins
veika. Það er vond heimspeki og brot gegn öllum mínum
lífsviðhorfum, þegar kraftúðin er blátt áfram dýrkuð,
hryðjuverk afsökuð og sagt sem svo, að allar séu leiðir
leyfðar að marki. Þá er nú langt komið frá mannúð og
frjálshyggju sr. Magnúsar Helgasonar frá Birtingaholti.
Vissi lengra nefi sínu
Lárus í Grímstungu segist hafa kynnst mörgum dýrum
sem hafi haft ótrúlegá mikla hugsun og jafnvel séð meira
heldur en mann hefði grunað:
Ég átti hér svartan hund sem ég kallaði Trygg. Og kona
mín sagði: „Ég sé alltaf á hundinum áður en þú kemur
heim, úr hvaða átt þú kemur.“ Þá sagði hún að Tryggur
færi að viðra í vissa átt og gjamma og dingla rófunni svo
vinalega. Einhverntíma átti hún von á mér framan úr
Kúluheiði og bjóst við mér hér framan dalinn. „En
Tryggur labbar hér út fyrir og horfir út á veginn og hagar
sér eins og ég var búinn að sjá til hans í þó nokkur skipti
áður, viðrar í áttina þangað sem hann á von á þér, dinglar
rófunni vinalega og gjammar svolítið. Ég átti sem sagt von
á þér framan úr Kúluheiði, en þá skeður það að ég sá til
þín skömmu seinna koma hér norðan fyrir Múlann, en
ekki framan dalinn, svo ég sá að Trygg skjátlaðist ekki
mikið í þessu." En þarna virtist það koma fram að það
væri eitthvað sem fylgdi mér sem hundurinn sá, en aðrir
ekki.
Það var segin saga að ef ég skildi hest minn einhvers-
staðar eftir og fór í bíl að þá lá Tryggur yfir hestinum. Eitt
sinn fór ég í bíl á Blönduósi og fékk að skilja þar eftir hest
minn í húsi einu því það var komið haustmyrkur. Þegar ég
sté aftur út úr bílnum hugsa ég með mér: „Nú man ég
ekkert í hvaða húsi hesturinn er“. En mörg hús voru þarna
í röð. En þá kemur Tryggur til mín, flaðrar upp um mig og
labbar svo á undan mér þangað sem hesturinn var inni.
Hann vissi alveg uppá hár hvar hestur minn væri.
(Eftir frásögn Lárusar í Grímstungu).
í minjasafni.
Framhald aj bls. 251.
kauptúnum, ef til vill flest af erlendum toga spunnið, en
aðhæft íslenskum staðháttum.
En tíminn hleypur hratt. Áhöld og munir hins daglega
lífs um síðustu aldamót eru nú sjaldséðir safngripir. Á
sama hátt fer með það, sem vér umgöngumst og hand-
leikum daglega, hvort heldur vélar, handverkfæri, hús-
búnaður eða listmunir. Um miðja næstu öld verður margt
af því horfið að mestu, og niðjar vorir furða sig á því, að
þetta skuli hafa verið notað. Hver skyldi t.d. kæra sig um
elstu bílgerðirnar, svo að eitthvað sé nefnt. Þannig end-
urtekur sagan sig öld eftir öld. Og þannig verður hlutverk
minjasafnanna óendanlegt meðan þjóðin lifir í landinu..
En þetta hlutverk er að brúa bilið milli kynslóðanna,
vinna að því að engir bláþræðir verði til á þræði sögunnar.
Þessa skulum vér vera minnug, er vér göngum um minja-
söfn sem ef til vill eru eitt merkasta menningarframlag
samtíðar vorrar. Þau eru í senn minning um hið liðna og
tákn hinnar stöðugu og eilifu framvindu.
St. Std.
256 Heima er bezl