Heima er bezt - 01.08.1978, Síða 15

einu bók, og nefndi þá upphæð, sem greidd væri úr
sveitinni fyrir hana. Ég sagði Stefáni þessi ummæli af-
greiðslumannsins. Hann brosti góðlátlega, en mælti síðan
með nokkrum alvöruþunga: „Mér þykir lélegt, ef hver
einstakur bóndi, sem kaupir þessa bók, græðir ekki að
minnsta kosti eins mikið á kaupum hennar og greitt var
fyrir hana úr Hálshreppi.“
Þannig var viðhorf hans, þó að á neyðartíma væri.
Alþýðuskólinn á Laugum reis af grunni árið 1924, hinn
fyrsti á heitum stað. Hugsjónamenn í héraðinu og holl-
vinir utan þess báru það mál fram til sigurs. Þingeysk
ungmennafélög gerðu það að sínu og uxu af. En framlag
héraðs og ríkis hrökk ekki til greiðslu byggingarkostnaðar,
svo að tuttugu einstaklingar meðal best stæðra sýslubúa
bundust samtökum um að ábyrgjast lán handa skólanum
til þess að jafna metin. Meðal þeirra var Stefán Kristj-
ánsson.
Það mun hafa verið vorið 1925, að menn þessir komu
saman á fund að Laugum, en Stefán gat ekki mætt. Af
hendingu var ég staddur í skólanum þennan dag og þurfti
nauðsynlega að ná tali af einum fundarmannanna án
tafar. Ég þokaði mér hljóðlega inn fyrir dyr stofunnar og
nam þar staðar, því að fundarmaður var að tala. Rétt í
þessu varpaði hann fram fullyrðingu, frétt, sem þótti
miklum tíðindum sæta.
Einn áheyranda greip fram í og kallaði: „Hver sagði
þetta?“ „Það var Stefán á Vöglum,“ svaraði ræðumaður.
Eftir andartaks þögn mælti fyrirspyrjandinn í lágum en þó
fullum rómi, og duldist engum að hugur fylgdi máli: „Nú,
— fyrst hann sagði það, þá er það sjálfsagt satt.“ Mér
hlýnaði fyrir brjósti við þessi orðaskipti og fannst sem
bjarma legði á sveit mína, þegar einn sona hennar hlaut
slíka einkunn. Fram í hugann komu hendingar úr gamalli
rímu: „Betri eru, Hálfdán, heitin þín, en handsöl annarra
manna.“
Stefán Kristjánsson átti aðeins þrjú ár. ólifuð, þegar
þetta skeði, en þau urðu honum að ýmsu leyti góð. Bróðir
hans, Kristján, kona hans og sum böm þeirra, höfðu
komið að Vöglum vorið 1923, stóðu þar að búi hans og
skógarvarðarstarfi.
Hann lét vissa hluti eftir sér fremur en áður. Heybirgur
var hann ávallt, miðað við bústærð, og liðsinnti eftir
megni, þegar á lá. Og hann naut þess að leysa hvers konar
vandræði manna önnur, óskyldra sem skyldra, en lét sem
minnst á bera.
Árið 1926 fór Stefán að kenna sjúkdóms, þrauta í höfði,
og kom brátt í ljós að um meinsemd var að ræða, sem ekki
yrði sigur á unninn. Eftir það dvaldi hann öðru hverju á
sjúkrahúsinu á Akureyri í umsjá vinar síns, Steingríms
Matthíassonar. Er leið að vori 1928, bað hann að láta
flytja sig heim. Elsta bróðurdóttir hans, Sigríður, annaðist
hann, og fóstursystirin, Margrét, yfirgaf heimili sitt, til
þess að geta einnig vakað yfir honum síðustu vikurnar.
Hann lést 21. maí.
Jarðarförin fór fram 1. júní að viðstöddu fjölmenni. Að
lokinni húskveðju heima á Vöglum flutti Jón Haraldsson
bóndi á Einarsstöðum kveðjuljóð, er skoða má sem eins
konar vitnisburð almennings um þann, sem verið var að
kveðja.
Þar sagði Jón meðal annars:
„Hér litum við lífið í starfi
og ljósi hins bjartsýna manns,
í glæsileik gróanda vorsins
og göfgi og trúmennsku hans.
Þar fámennið fylkti liði
og framsækið brattana vann
til manndóms og menningarhæða,
þar markaði sporin sín hann.“
Heimildir (auk persónulegra minninga):
Minnisblöð Helgu Kristjánsdóttur, systur Stefáns.
Skjöl í vörslum Skógræktar ríkisins.
Kirkjubækur, ættartölur o.fl.
Ritað vorið 1978.
★
Líkaði illa að verða staðnir að verki
Ólafur Bjarnason, sem var kynlegur kvistur í Húnavatns-
sýslu á sínum tíma, uppástóð að hann sæi hina og aðra
framliðna mektarmenn sýslunnar á böllum og öðrum
skröllum þar um slóðir, og þeir hefðu heldur en ekki orðið
skömmustulegir þegar þeir sáu hann.
★
Tófa læst vera dauð
Lágfóta er býsna sniðug og fyrir það er oft gaman að eiga
við hana. Mér hefur verið sagt að eitt sinn hafi menn
fundið tófu úti í eyju, þar hafi hún legið sem steindauð og
henni hent upp í bátinn. En þegar upp kom og búið var að
fleygja henni til hliðar, reis kerla upp og skokkaði í burtu.
★
Tófa leikur á krumma
Veiðimaður sagði mér eitt sinn að hann hefði séð til tófu
og svo heyrir hann í hrafni. Þá leggst tófa fyrir og krummi
fer að gefa sig að þessu hræi, hoppar í kring um það og
kippir í skottið. En tæfa læst vera steindauð. Svo fer
krummi fram fyrir hana og gerir sig líklegan til að fara
kropp í augun á henni. Þá var sú gamla ekki sein á sér að
stökkva á hann.
(Eftir frásögn Lárusar í Grímstungu).
Heima er bezl 263