Heima er bezt - 01.08.1978, Síða 17

Við rakstur var talað um hrífufar, líkt og ljáfar, en
hrífufar hét bæði það, sem hausinn tók yfir í einu handtaki
og röðin af einstökum hrífuförum yfir þvera spilduna,
svaraði þannig bæði til ljáfars og skára. Þegar föngin voru
tekin af röstinni, hét það að bera ofan af einkum ef annar
gerði það en rakstrarkonan. Ef ijáin var rökuð upp, hét
það að raka sláttumanninn upp að rassi eða gelda hann.
Heyinu var rakað í flekki, dríli, smáhrúgur, eða
föng. Smáflekkir hétu pentur eða peðrur. Þegar búið var að
raka að flekkjunum og ganga frá þeim, voru þeir rifjaðir.
Þar sem slétt var og landslag leyfði var hyllst til að hafa
flekkina sem homréttasta og snyrtilegasta í lögun. Þegar
þurrkur kom, var flekkjunum snúið, þ.e. rifgörðunum velt
við. Ef fleiri en einn sneru, voru oftast tveir saman í flekk.
Tafsamara þótti, ef fleiri voru. Mikils var um vert við
fyrsta snúning eftir óþurrka að hann væri vandlega gerð-
ur, heyið rifið vel upp úr flekkstæðinu og einkum úr
lautum, ef þýft var. Þá skyldi og varast að troða heyið
niður í flekkstæðið, einkum þar sem deiglent var. Talið
var heyið fullþurrt, ef flekkurinn, sem vel var orðinn þurr
að ofan, skipti ekki litum við snúninginn. Talað var um að
grauta í flekk ef snúið var lauslega. Þurrkurinn hafði ýmis
nöfn eða einkunnir, góður, brakandi, linur, daufur. Flœsa
var lélegur þurrkur. Sagt var að hœsti eða hysjaði úr heyi,
einnig að mœddi úr því, ef þurrkur var linur. Hey var
molþurrt, brauðþurrt eða linþurrt.
Ef óttast var um rigningu, en hey ekki nógu þurrt til
samantektar var það gar<3a<5,þ.e. 2-4 rifgörðum var rakað
saman í einn, en hreinrakað á milli, eða fangað, þá var
heyið saxað í stór föng og þau síðan dregin upp, þ.e. dregin
saman og reist upp um leið, svo að þau urðu eins og
mænir. Föng vörðust furðuvel rigningu, og hey hraktist
minna í görðum en flatt, og var fljótara í þurrkinn. Þegar
heyið var fullþurrt var það sett í sæti. Minnstar voru
sáturnar, einsett fangaröð, og naumast meira en baggi í
hverri. Aldrei var annað hey sett í sátur en úr flekkpent-
um. Lanir voru einnig einsettar, en langar og fremur lág-
ar. Stundum var sett í krosslanir, voru þá settar einsettar
fangastæður, þvert á meginlönina. Þær stóðu betur í vindi.
í lanir var sett helst, þegar gert var ráð fyrir að skjótt yrði
bundið, og hey var linþurrt, en það þótti blása í lönunum.
Bólstrar voru ætíð tvísettir, voru efstu fangalögin látin
víxlleggjast og hallast svo, að ris myndaðist á bólstrinum.
Þeir vörðust vel regni, ef rétt voru bornir upp. Talað
heyrði ég um heysníkju í bólstrum, ef undirstaðan hafði
verið tekin svo stór, að ekki varð nægilegt hey til að mœna
bólsturinn, sem skyldi. Að mæna var að leggja efstu
fangalögin, svo að myndaðist einskonar mænir, samsvar-
andi því var að kolla hey, þ.e. setja ris á heyfúlgurnar.
Við binding voru æfinlega tveir, karl og kona. Karl-
maðurinn batt, en konan hélt við reipin, eða lá á eins og
það verk hét einnig. Stundum var önnur stúlka til að setja
á, hlaða á reipin og hirða dreifar, sem einnig voru kallaðar
rök. Fyrst voru reipin lögð niður, þ.e. lögð á jörðina og
teygt úr þeim, og höfð tiltekin breidd milli þeirra, fór það
mjög eftir því hversu grófgert heyið var. Síðan var sett á,
föngunum raðað á reipið. Fyrsta fangið var sett næst
högldum og kallað hagldafang. Gæta þurfti lags, svo að
sátan yrði ekki skökk, einkum í botninn, því að þá var nær
ómögulegt að binda hana. Sá hluti sátunnar, sem næstur
var högldum hét haus en hinn endinn rass. Eftir að þrætt
hafði verið í hagldir fór bindingsmaðurinn upp á sátuna
og tróð, — þjappaði henni saman með fótunum. Síðan
reyrði hann að henni, og loks er hún var fullreyrð, veltu
bæði bindingshjúin henni við og krossbundu hana. Hét
það að gerayfir, þegar gengið var frá reipunum að lokum.
Síðan var tekið utan úr bagganum, tíndar úr honum lausar
tuggur, og svo var hann fullbúinn til heimflutnings.
Eins og fyrr hefir verið sagt var heyvinnan eina sumar-
starfið að heita mátti.l kaupstað var ekki farið nema
brýna nauðsyn bæri til og varla var annað farið út af
heimili, nema helst á sunnudögum, og gestir komu varla á
virkum dagi. Allir höfðu nóg að gera að afla heyjanna.
Einu útúrdúrarnir, sem heita máttu reglubundnir, voru að
draga fyrir silung í Hörgá, en helst var það gert að loknum
vinnutíma á laugardagskveldum, eða á sunnudögum.
I Hörgá gekk þá oft allmikill silungur. Á Hlöðum hagar
svo til, að eini ádráttarhylurinn var Sandhólahylur. Ligg-
ur hann undir háum sandbakka, Sandhólunum, og er á
merkjum Hlaða og Lóns, en eyrin, sem dregið var upp á,
er í Lónslandi. Samkomulag var um það milli bændanna,
Stefáns á Hlöðum og Þorsteins á Lóni, að við mættum
draga fyrir í Sandhólahyl án þess að gjalda landshlut. En
stundum lét Þorsteinn í ljós, ef hann var kenndur, að mjög
væri hann þar ofríki beittur, og réttast væri að hann
harðbannaði að draga upp á eyrina. Aldrei varð þó af því,
enda var þetta mest stríðni, en Þorsteinn var allra manna
friðsamastur, og gott vinfengi milli þeirra nágrannanna.
Þegar dregið var fyrir, var riðið með netið yfir um ána og
fóru þangað tveir menn, og hélt annar strengnum, sem
netið var dregið á austur yfir. Tveir voru á austurbakk-
anum. Gekk annar undir bakkanum og hélt netinu niðri,
en hinn var uppi á brúninni. Óðu svo austurbakkamenn
yfir kvísl að eyrinni, sem netið var dregið upp á. Aldrei var
dregið oftar fyrir en einu sinni til tvisvar í viku og nær
eingöngu á tímanum frá því seint í ágúst og fram að
göngum, eða í rúman mánuð. Oftast var dregið fyrir á
laugardagskvöldum, og þá hætt vinnu svo sem hálftíma
fyrr en vant var, en aldrei var komið heim frá drættinum
fyrr en eftir háttatíma, a.m.k. ef eitthvað veiddist, því að
þá voru venjulega teknir 2-3 drættir. Sjaldan var um
stórveiði að ræða. Þó munu mörg sumurin hafa veiðst
eitthvað yfir 100 silungar alls. Einu sinni fékkst þó stór-
veiði. Var það um miðgöngur, þá fengust um 400 silungar
en slíkt var svo fullkomið einsdæmi, að aldrei fyrr höfðu
náðst 100 silungar í drætti, 20 þótti ágæt veiði. Aldrei var
silungurinn verulega vænn, mest 2-3 punda og oft smærri.
5 punda silungar voru sjaldséðir, en einstöku sinnum
fengust 8-10 punda fiskar. Það sem veiddist var mest
sjóreyður (bleikja). Urriðar komu þó stundum, og grun
hefi ég um, að einu sinni hafi veiðst lax. Sá fiskur var
forkunnarstór eftir því, sem gerðist þar, 10-12 pund, en
enginn á heimilinu þekkti lax frá urriða með fullri vissu.
Þegar vel aflaðist, var silungurinn seldur til Akureyrar, því
Heima er bezt 265