Heima er bezt - 01.08.1983, Blaðsíða 20

hverjum sýnist. Tölvan tekur við öllu
en fyrirferðin er sama sem engin. Það
er hægt að ákveða rými hvers þáttar
fyrirfram og tölvan sér um að geyma
ónotað rými þangað til þess er þörf.
Ættfræðingurinn þarf því ekki að ótt-
ast skort á rými fyrir það efni sem
hann verður sér úti um.
Tölvur og
œttartré
Ættfræði er áhugamál margra. Ætt-
fræðirit, ævisögur og þjóðlegur fróð-
leikur margs konar ýta undir þennan
áhuga. Nú er farið að nota tölvur i
þágu ættfræðinnar.
Ættfræði er að verða útbreidd
fræðigrein. Allur almenningur hefur
fengið áhuga á að rekja ættir sinar,
verslunarmenn, húsmæður, skólafólk.
Meira að segja 12 ára gömul börn
sýna ættfræði áhuga.
Það er ekki langt síðan hjón nokkur
byrjuðu að skrá ættir sínar. Fyrir
þrjátíu árum voru þau ung hjón með
tvö smábörn. Lífið blasti þá við þeim
og framtíðin var í rósrauðum bjarma,
en fortíðin, já, fortíðin var bara fortíð.
Þau voru önnum kafin við að sinna
þörfum barna sinna og allrar fjöl-
skyldunnar. Líf þeirra var í svipuðum
farvegi og undangenginna fjöl-
skyldna.
Svo var það einu sinni að þau
eignuðust bók sem í var ættartré. Þau
langaði til að setja nöfn ættingja á
rétta staði, en þau urðu undrandi á því
hve lítið þau vissu um forfeður og
formæður. Þau gátu ekki fyllt í allar
eyður.
Þetta varð til þess að vekja forvitni
þeirra og þau fóru að grafast fyrir um
eldri ættingja. Áður en leið á löngu
höfðu þau fengið óslökkvandi áhuga
á ættfræði. Nú var það ekki eingöngu
framtíðin eins og forðum sem þau
höfðu áhuga á og áætlanir um. Nú
höfðu þau fengið mikinn áhuga á
rannsókn á horfnum kynslóðum.
Fyrir þrjátíu árum gat maður
nokkur ekki rakið ættir sínar lengra
en til afa síns. Nú þekkir hann sögu
fjölskyldunnar aftur til 1488. Hann er
jafnvel fær um að hjálpa öðrum sem
eru að rekja ættir sínar. Það merkilega
er að hann notar til þess einkatölvu
(„personal computer“).
Það er almennt álitið að flestir byrji
á ættfræði fyrir forvitni sakir. Áhug-
inn er oftast bundinn við fjölskyldu
eða ætt viðkomandi manns. Sumt fólk
stundar ættfræði af þjóðfélagslegum
áhuga. Fólk langar til að sanna að það
sé „af ættum“ sem kallað er. Enn aðrir
stunda ættfræði vegna félagsskapar-
ins sem þeir eru í.
Ástæðurnar geta verið enn aðrar.
Það má í þessu samhengi nefna sagn-
fræðinga, mannfræðinga og erfða-
fræðinga. Allir hafa þessir fræðimenn
gagn af ættfræði. Ættfræðin veitir
miklar upplýsingar um búsetu og
fólksflutninga. Ættfræðin veitir mikla
heilsufarslega- og læknisfræðilega
vitneskju. Dánarorsök og arfgengi
sjúkdóma eru mikilvæg atriði.
A ð koma sér afstað
Flestir hafa eðlislæga forvitni um ætt sína og uppruna.
Erfðir skipta svo miklu máli varðandi andlegt og líkamlegt
atgervi að þetta er eðlilegt. „Hvað býr eiginlega í mérT
spyr margur maðurinn. „Hvernig er samhengið í þessu
öllu, mannlifinu yfirleitt?“ spyr ættfræðingurinn.
Ættfræði er nú orðin svo vinsæl að hún er ekki lengur
talin sérviska eða fánýtt grúsk. Nú hafa tölvufræðingar
tekið til við að auðvelda ættfræðingum að hagnýta sér
möguleika tölvanna í þágu ættfræðinnar.
Hvar á að byrja? Hvernig aflar fólk sér ættfræði og
vitneskju um skyldfólk og venslafólk? Flestir ættfræðingar
stinga upp á því að byrjandi í fræðigreininni tali við sér
eldra og fróðara fólk í fjölskyldunni. Spyrjið spurninga um
lifandi og látna. Biðjið um að fá að sjá gömul gögn og skjöl.
Leitið að gömlum myndum, ljósritum af fæðingarvottorð-
um, skírnarvottorðum, hjúskaparvottorðum, alls konar
leyfisbréfum, blaðaúrklippum og minningargreinum.
Afmælisdagabækur geta komið að notum. Gangið um
kirkjugarða. Það er oft miklar upplýsingar að hafa af leg-
steinum.
Fólk ætti að fá að skoða öll opinber skjöl. Þegar ætt-
fræðingurinn eða fjölskyldusagnfræðingurinn kemst nærri
um dánardægur einhvers er ráð að athuga hvort dánartil-
kynning eða minningargrein hafi birst um viðkomandi
einstakling. Manntöl og fleiri heimildir í Þjóðskjalasafni
íslands, s.s. prestsþjónustubækur, eru afar mikilvæg gögn
við ættfræðirannsóknir.
Ein heimild leiðir til annarrar. Allar upplýsingar koma
að gagni. Hin minnsta vísbending getur orðið að miklum
þekkingarforða. Það er ótal margt sem getur komið fram í
dagsljósið. Vitneskjan eykst oft meira og hraðar en menn
órar fyrir í upphafi. Þetta er einmitt það sem gerir ættfræði
svo skemmtilega og jafnvel spennandi.
Lýkur ættfræðirannsókn nokkurn tíma? Nei. Ekki nema
því aðeins að ættfræðingurinn missi áhugann eða sé alveg
strandaður í leit sinni. Eins og vitað er heldur lífið áfram,
kynslóðir koma og fara. Það verða alltaf til gamlar og nýjar
ættir til að rekja.
(Grein þessa tók ég saman eftir að hafa lesið grein um
þetta efni í erlendu tölvutímariti og er byggt á mörgu sem
þar var sagt.)
Arngrímur Sigurðsson.
252 Heima er bezt