Heima er bezt - 01.07.1985, Blaðsíða 20

Athugagreinar
1 f Sögu frá Skagf. er dagsetning erfisdrykkjunnar 11. nóv. — Til eru
a.m.k. þrjú handrit ræðu þeirrar sem sr. Halldór í Glaumbæ flutti við
jarðsetningu beinanna. Aðeins í einu þeirra er dagsetningar getið, 11.
nóv. 1846. Það handrit skrifaði Sighvatur Gr. Borgfirðingur 1886 eftir
öðru litlu eldra m.h. Jóns Borgfirðings, sem aftur hafði fyrir sér „illt
handrit".
2 Nákvæmara: 66 ár.
3 Skv. Sögu frá Skagf. fundust beinin 1844, i grasaleit, og hét sá Brynjólfur
Brynjólfsson (yngsti) í Bjarnastaðahlíð sem gekk fram á þau fyrstur.
Sumarið eftir á svo Einar umboðsmaður að hafa fengið Jóhannes á
Sveinsstöðum til þess að sækja beinin suður á fjöll. Jóhannes var Jóns-
son frá Balaskarði, þá bóndi á Sveinsstöðum í Tungusveit.
4 Þetta var „norðast á Grúfufellsmelum" stendur í Sögu frá Skagf.
Grúfufellsmelar voru einnig nefndir Grúfumelar. Þau örnefni bæði eru
horfin úr máli manna, en þessa mela telja flestir kunnugir vera „einhvers
staðar á söndunum milli Rjúpnafells og Dúfunefsfells" segir í Árbók Fl
1971, bls. 112, og því harla langt í norður frá Beinahóli; muni Grúfufell
vera hið sama og Dúfunefnsfell. Nokkur sauðkindarbein voru í dysinni,
stendur ennfremur í Sögu frá Skagf. — „hlaðið var grjóti utan um og
mest að sunnanverðu, en að norðanverðu var lítið grjót eður ekkert; var
því þeim megin farið að blása upp, svo á beinin sást, en ofan yfir þeim
var kastmöl og smágrjót".
5 Nikulás á við hin nánustu skyldmenni og telur hér bræður sína. Halldór
bjó í Geldingaholti sem fyrr getur, Stefán bjó í Stóru-Gröf og Einar á
Húsabakka þegar þetta var, móti Gísla Konráðssyni tengdaföður sínum.
6 Anna Magnúsdóttir, kona Jóns Bjamasonar í Eyhildarholti, var alsystir
Nikulásar. 1 Sögu frá Skagf. er talinn fjöldi boðsmanna, en allt karlar.
Þó svo nú rétt væri að Bjarni og Einar frá Reynistað hafi
verið 14 ára og 12 ára (eða 11) þegar þeir dóu, og beinin
sem Jóhannes gamli á Sveinsstöðum kom með til byggða
bentu til tveggja manna á þeim aldri, þá er ekki þar með
víst að hinar jarðnesku leifar hafi verið Staðarbræðra. Vel
getur hugsazt að undir steinahrúgunni hafi hvílt bein allt
annarra manna á sama reki, en frá eldri tíma og gangi
engar sögur af þeim. Ef þetta voru réttilega bein bræðr-
anna, verður að ætla að þau hafi verið færð úr upphafleg-
um stað, svo fjarri sem þau fundust Beinahóli, eða með
orðum Nikulásar Magnússonar „miklu nær“ — þ.e. norð-
ar, nær Skagafirði — „en þeir urðu úti í Kjalhrauni“.9 Hitt
er og sérkennilegt, að undir grjóthrúgunni skyldu finnast
kindarbein! Allt ber að sama brunni og fyrr um hvarf
Reynistaðarbræðra: óvissa og dul smýgur jafnharðan í slóð
,staðreyndanna‘. Þetta hnekkir þó ekki í sjálfu sér fullyrð-
ingu Nikulásar Magnússonar um aldur þeirra 1780. Og
vissulega bætist nýr dráttur í helfararsögu Staðarmanna, ef
Bjarni var um sex árum yngri en haft hefur verið fyrir satt.
7 I Þjóðskjalasafni (Bps.) eru geymdar ársskýrslur presta og prófasta um
fædda og fermda í Hólabiskupsdæmi 1743-1798, stundum þannig að
nafna er getið. Þar fannst ekkert sem tæki af vafa um aldur Bjama
Halldórssonar. Sama máli gegnir um færslu í minnisbók meistara
Hálfdánar Einarssonar á Hólum (Lbs. 669, 8vo); hann getur dauða
bræðranna, nefnir þá með nöfnum, en þar við situr.
8 Jón Steffensen prófessor hefur tjáð mér, aðspurður, að ekki verði ráðið
af samskeytum í höfuðkúpu, hvort maður er fremur 14 ára en „um
tvítugt", né heldur af tönnum, því endajaxlar (sem hér koma helzt til
greina) vaxa í ýmsum ekki fyrr en eftir tvítugt og í öðrum aldrei, þannig
að það segir ekki til um aldur höfuðkúpu, þótt endajaxla vanti. Eina
glögga merkið við athugun beina væri það, hvort köstin eru gróin föst
við löngu leggina eða ekki (sbr. kjúkur á sauðafótum; á dilkum eru þau
laus, en gróin föst á eldra fé). Hafi köstin ekki verið fastgróin á beinun-
um sem Jósep Skaftason athugaði, þá er líklegt að um menn nálægt
12-14 ára aldri geti verið að ræða. Á manni um tvítugt eru þau gróin föst.
Og lýkur tilvitnun í Jón Steffensen.
Nú er ekki víst, hve Jósep Skaftason var naskur að ákvarða aldur
manna eftir beinum, en líffærafræði hefur hann kunnað, útlærður úr
Hafnarháskóla. Hvað sem þeim lærdómi leið skiptir hér höfuðmáli, að
Nikulás Magnússon hlýtur að fara með aldurshæð Reynistaðarbræðra
samkvæmt ættarsögn, hann hefur tæpast búið hana til upp úr engu.
Hjónin á Stað sannfærast um að beinin séu bræðranna, frænda þeirra
Nggja,fyrst læknirinn telur þau vera úr 14 ára manni og öðrum 12 ára.
9 1 Árbók Fl 1971, bls. 112-13, er haft eftir Jóhanni P. Magnússyni frá
Mælifellsá, að afi hans, Indriði Árnason, væri viðstaddur þegar bein
Staðarbræðra voru sett í jörð og sagt svo frá í elli. að það hefði verið „sín
skoðun og fleiri, sem þekktu til staðhátta, að þau gætu alls ekki verið af
Reynistaðarbræðrum, svo langt sem þau fundust frá tjaldstað þeirra,
þ.e. á norðanverðum Grúfumelum. En vitanlega vildi hvorki hann né
aðrir fara að gera slíkar athugasemdir við þessa jarðsetningu". — Indriði
var fimmtán vetra, þegar erfið var drukkið á Reynistað, og vafasamt að
hann væri meðal boðsmanna, en kannski var hann samt við athöfnina
fyrir einhverjar sakir.
1984.
244 Heima er bezl