Heima er bezt - 01.04.1995, Blaðsíða 18

ingja. Starf goðans var fyrst og
fremst ýmis löggæsluverk og skatt-
heimta, og slík verk var auðvelt að
véfengja, draga í efa dóma um landa-
merki og beitarrétt, aflaskipti og
sauðfjármörk, framfærslu ómaga,
hoftolla og hafnargjöld.
Nú skulum við líta í söguna á frá-
sögnina um fóstbræðralagið sem fór
út um þúfur, en í sambandi við það
mál segir Gísli einmitt tvær setning-
ar, sem mér finnst varpa skýru ljósi á
aðstæður.
Þeir fjórmenningarnir eru á vor-
þingi og sitja að drykkju í búð sinni
(svo trúlegt sem það er um goðann
sjálfan), þegar Arnór nokkur kemur
þjótandi og furðar sig á háttalagi
þeirra að koma ekki til dóma.
Þeir bregða við, ganga til dóma og
Þorgrímur heldur stutta tölu um að
hann sé reiðubúinn að verja menn
sína, að ekki beri þeir skarðan hlut.
„Fannst mönnum til um röggsemi
Þorgríms og skrautlegan búning
þeirra Haukdæla,“ segir sagan.
Þegar málum er lokið og þeir
komnir aftur inn í búð, fara þeir að
stinga saman nefjum, Þorkell auðgi
og Gestur Oddleifsson. Þorkell segir:
„Hversu lengi ætlar þú að kapp
þeirra Haukdæla og yfirgangur muni
vera?“
Gestur svarar:
„Eigi munu þeir allir samþykkir
hið þriðja vor héðan og er þar eru
nú.“
Þessi orð ber fyrrnefndur Arnór
óðar til þeirra félaga. Þá segir Gísli:
„Hér mun hann mælt mál hafa tal-
að og vörumst vér að eigi verði
þetta, því Gestur er sannspár unt
marga hluti og sé ég ráð til þessa að
vér megum vel gera við þessu.“
Það er auðvelt að sjá þetta fyrir sér,
þegar hinum eldri og reyndari mönn-
um ofbýður yfirlæti og gorgeir ungu
mannanna og vita það greinilega
báðir, að undir sýður dulin óvild.
Auðvitað lætur sögumaður Gest
hinn spaka kveða upp spádóminn, að
ekki verði þess langt að bíða að
óvildin gjósi upp á yfirborðið. Nú
reynir Gísli að koma í veg fyrir
framhaldið með því að þeir skuli all-
ir sverjast í fóstbræðralag. Við skul-
um hafa það í huga, að líklega hafa
þeir verið talsvert drukknir, þótt það
skipti kannski ekki máli.
Nú hafa þeir allan formála að at-
höfninni, reisa upp torfu, vekja sér
blóð, nefna öll goðin til vitnis og
takast í hendur.
Það er gaman að láta hugann reika
og íinynda sér, að maður sé staddur á
vettvangi og horfi á Gísla, þennan
stóra og mikilúðlega mann, sem þrá-
ir ekkert heitar en að mega stunda
búskap sinn og smíðar í friði. Hann
trúir á mátt hins talaða orðs og
treystir því, að enginn gangi á bak
orða sinna. Fái hann mága sína til að
sverjast í fóstbræðralag sé vandinn
leystur. Þorkell hefur á þessari
stundu, álít ég, verið hlutlaus að
mestu. Líklega hefur hann mest
hugsað um sóðaskapinn að vera að
hræra þetta í blóðugri moldinni (og
það í fínu fötunum).
Vésteinn held ég að hafi bara haft
lúmskt gaman af þessu. Eg sé hann
fyrir mér horfa glottandi á Þorgrím
og hugsa:
„Jæja, karlinn, ætlarðu eða ætlarðu
ekki?“
En Þorgrími líður illa. Út í hvað er
hann að ganga? Hann vill fyrir hvern
mun gera allt fyrir mága sína, en
hann treystir ekki Vésteini. Hann lít-
ur á hvern af öðrum og á mannfjöld-
ann, sem safnast hefur saman til að
horfa á goðann sjálfan sverjast í fóst-
bræðralag við mann, sem allir vita að
honum er illa við. Hvað nú ef þeir
sviku þessi heit, sem svarin voru við
nöfn hinna heilögu guða? Hvers
virði væri hann þá lifandi jafnt sem
dauður? Nei, hann skyldi aídrei ger-
ast griðníðingur og guðlastari.
„En við Véstein skyldar mig ekki
að bindast svo mikinn vanda,“ segir
hann og kippir að sér hendinni.
Mér hefur alltaf fundist Þorgrímur
maður að meiri að vilja frekar hætta
við á síðustu stundu en að eiga á
hættu að svíkja fóstbræðralag. Þá
segir Gísli:
„Nú fór sem mig varði.“
Þau eru býsna athyglisverð þessi
tvenn ummæli hans. Hin fyrri þegar
hann fréttir spádóm Gests: „Hér mun
hann mælt mál hafa talað,“ eða með
okkar orðum sagt: Þetta mun vera al-
mannarómur. Og síðan þegar tilraun
hans mistekst: „Nú fór sem mig
varði.“ Báðar lýsa setningarnar því,
að hann þekkir ástandið og veit með
sjálfum sér, að þetta getur ekki endað
örðuvísi en illa.
Nú kemur sá kafli sögunnar, sem
ég álít að sé vendipunkturinn til
hinna hörmulegu örlaga söguhetj-
anna fjögurra, en það er frásögnin
um Austmannadráp Þorgríms og ut-
anferð fjórmenninganna. Frá því seg-
ir að útlendir kaupmenn hafi komið í
Dýrafjörð og selt Þorgrími timbur.
Hann sendir síðan Þórodd son sinn
til skips að ná í viðinn en Austmenn
reynast svikulir í viðskiptum og
drepa Þórodd þennan. Þorgímur brá
við skjótt og elti tvo þeirra uppi á
leið þeirra til Skutulsfjarðar og drap
þá báða.
Varð hann af þessu verki frægur,
segir sagan.
Við þessa sögu er það að athuga
hvernig Þorgrímur, aðeins rúmlega
tvítugur maðurinn, átti þarna stálpað-
an son. Að minnsta kosti gat hann
ekki verið sonur Þórdísar.
Síðan gerir Þorgrímur upptækt
skip Austmanna og næsta vor siglir
hann ásamt Þorkeli á því til Noregs.
Samsumars fara þeir einnig utan
Gísli og Vésteinn og taka sér far í
Skeljavík í Steingrímsfirði.
Er nú ekki eitthvað gruggugt við
þessa frásögn? Eg vil leyfa mér að
halda það. Er ekki dularfullt, að þeir
bræður þurfi allt í einu báðir utan?
Var ekki ltklegra, að þeir færu til
skiptis þar sem þeir bjuggu félags-
búi? Og hvers vegna í ósköpunum
fengu þeir Gísli og Vésteinn ekki far
með Þorgrími heldur en að fara alla
leið austur í Steingrímsfjörð og fá far
með hriplekum fúadalli, sem brotnar
í spón þegar þeir ná loks landi í Nor-
egi? Athugum þetta nú aðeins betur.
Þegar Vésteinn er kynntur til sög-
unnar segir:
126 Heima er bezt