Heima er bezt - 01.04.1995, Blaðsíða 26

lá að sjó og stóru vatni, sjávarlóni og
vatnsmikil jökulá rann til sjávar
skammt frá bænum. Lífríki jarðar-
innar var ákaflega fjölbreytt og vakti
það alltaf mikinn áhuga og aðdáun
okkar unglinganna. Undum við oft
tímum saman við þær athuganir.
Vafalaust voru þó blessaðir fugl-
arnir fjölbreyttastir í lífríki jarðarinn-
ar, því að langflestar fuglategundir
landsins áttu þar heima á sumrin, á
hinu víðlenda þurrlendi, sem að
hluta var víði vaxið, við lónin stóru
og eyjar í þeim, klettabelti, sem ekki
voru langt frá og svo við sjóinn.
Allar minningar mínar frá yngri
árum hef ég sagt bæði börnum og
unglingum, sem alltaf hafa hlustað
með mikilli ánægju og sífellt beðið
um meira.
Þar sem teygst hefur úr formálan-
um, verður fyrsti minningaþátturinn
stuttur.
Vindmyllan gamla
og krummi
Vegna hamranna stóru, sem voru
ekki langt frá Völlum, voru hrafnar
þar oft á ferli, ýmist einir sér eða í
hópum. Þeir eru staðfuglar, eru hér
allt árið. Og raunar er krummi ekki
vinsæll fugl, því að hann er stór og
þarf því mikið að éta. Hann er vargur
í vörpum og kunnugt er, að hann fer
afar illa með skepnur, sem eru ósjálf-
bjarga og geta ekki forðast hann.
Segja má því að ýmsir hafi heldur
hom í síðu hans, eins og stundum er
komist að orði, og reyni að eyða
eggjum hans og ungum.
Hins vegar eru til eldgamlar sagnir
um það, að krummi sé vitur fugl og
boði oft alvarleg tíðindi. Að þessu
sinni nefni ég aðeins tvennt, sem
ýmsir hafa tníað að benti til þess.
Hið fyrra er, að ef hrafn sest á
kirkjuturn og situr þar um stund var
talið víst, að einhver mundi brátt
deyja í sveitinni eða þorpinu.
Hitt er það, að hrafnar safnast oft
saman í stóra hópa á haustin, og þá
hefur því verið trúað, að þeir héldu
hrafnaþing til þess að skipta sér á
bæina í sveitinni til að geta fengið
þar eitthvað í gogginn um veturinn.
Þessi gamla trú á vitsmuni
krumma er kölluð þjóðtrú. Sumt í
henni er ímyndun, annað raunveru-
leiki.
Eitt af því, sem við krakkarnir
höfðum mikla ánægju af, var gömul
vindmylla sem stóð á stórum hól í
túnjaðrinum suðaustan við bæinn.
Og auðvitað var hóllinn kallaður
Mylluhóll. Þessi gamla mylla var í
rauninni merkilegt tæki frá fyrri tíð.
Vindurinn var látinn knýja hana og
hún var lengi notuð til að mala korn
fyrir heimilin á Völlum, því að þar
var tvíbýli. Og svo var hún einnig
notuð fyrir önnur heimili í sveitinni.
Þá var korn í allt brauð flutt inn
ómalað og myllur, sem knúðar voru
bæði af vatni og vindi, voru stórvirk-
ustu tækin, sem þá þekktust við að
mala kornið. Og það er ástæða til að
segja ykkur, að nú þykir sannað að
brauð, sem bakað er úr heimamöluðu
korni, er miklu hollara en hitt, sem
malað er úr korni sem malað er í út-
löndum og flutt þannig til íslands á
síðari áratugum.
Nú var hætt að nota vindmylluna
gömlu fyrir mörgum árum en hún
stóð þarna enn engu að síður á hóln-
um sínum, há og tíguleg, og minnti á
forna frægð, þegar hún vann mikið
nytjaverk fyrir fólkið í sveitinni,
malaði korn fyrir mörg heimili.
Og nú hafði vindmyllan gamla
fengið nýtt hlutverk á elliárum sín-
um, hlutverk, sem vafasamt er að
hún hafi nokkru sinni gert ráð fyrir
að gegna. Hún hafði nefnilega tekið
að sér að verða eins konar fóstra
barnanna á Völlum í vondum veðr-
um, og raunar miklu oftar, og leyst
það hlutverk prýðilega. Þarna var
töluvert athafnarými, og þar geymd-
um við töluvert af gullunum okkar,
horn, leggi, skeljar, glerbrot og
margs konar steina og sitthvað fleira,
sem við fundum vestur við Jökulsá
eða úti á reka. Og þarna undum við
tímum saman, þegar rigning var eða
rok og raunar hvenær sem okkur
þótti henta. Þessu þarfa fóstruhlut-
verki, sem bæði börn og fullorðnir
kunnu vel að meta, gegndi gamla
vindmyllan í mörg, mörg ár.
Svo var það eitt kvöld um haust,
að tveir hrafnar settust á mylluþakið
og krunkuðu hátt. Líklega hefði eng-
inn veitt þeim neina sérstaka athygli
þetta kvöld, ef þeir hefðu ekki verið
þarna lengi, síhoppandi á vængjum
og þaki myllunnar og krunkað
óvenju hátt.
„Ég er viss um, að þeir eru að
boða okkur einhver vond tíðindi,
blessaðir fuglamir,“ sagði Jóna
gamla, sem lengi hafði verið vinnu-
kona á heimili foreldra minna og
móðurforeldra. Hún hafði veitt ýmsu
athygli á langri ævi og var ein af
þeim mörgu, sem trúði þjóðsögunni
gömlu um vitsmuni hrafnanna.
En hvað sem um þá sögn má ann-
ars segja er eitt víst, að þessa nótt
gerði ofsaveður af suðaustri. Þegar
við vöknuðum morguninn eftir og
litum út á Mylluhólinn, brá okkur
heldur en ekki í brún, því að gamla
myllan var horfin. Gamlir viðir
hennar höfðu ekki þolað átök
stormsins. Hann hafði feykt henni
um koll og brotið í spón. Merku
hlutverki myllunnar gömlu var lokið
og því miður er víst ekkert lengur
heima, sem minnir á þetta gamla,
þjóðlega tæki, þessa kæru og góðu
fóstru okkar krakkanna á Völlum.
134 Heima er bezt