Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1930, Blaðsíða 89

IÐUNN
Efnisheimur.
„En alla hluti skilðu þeir jarðligri skilningu, því
at þeim var eigi gefin andiig spekðin; svá skilðu
þeir, at allir hlutir væri smíðaðir af nnkkuru efni“.
Þannig ritar Snorri Síurluson í upphafi Eddu og stillir
orðunum svo í hóf, að þau halda fullu gildi enn í dag.
Maðurinn er samur við sig og hugsar ávalt á þessa leið.
Vér lifum í efninu og íklæðumst því, og getum því eigi
neitað tilvist þess. Oss er eigi gefin sú andleg spekin
að leysa oss úr viðjum þess.
En efnið kanna menn fjær og nær, og leiða í ljós
undur á undur ofan, svo að nú er vafi á því, hvort meira
sé furðuverk, sólkerfið í himingeimnum eða efniseindin
í instu fylgsnum efnisheimsins.
Efniseindin. Ollum er ljóst, að sá er einn af eigin-
leikum efnisins, að því má skifta geysismátt. Efni geta
ilmað tímum saman, án þess að unt sé að verða þess
var, að þau léttist hið allra minsta, en eigi að síður
kemur ilmur af smáum ögnum, sem varpast frá efninu.
Olíudropi breiðist yfir stóran vatnsflöt og litur hans sýnir
samanhangandi olíulag. Vmislegt bendir þó ótvírætt á,
að skiftingu efnis séu nokkur takmörk sett og komist
lengst að efniseindinni. Efniseindin (the atom) sveimar í
hyldýpi smæddarinnar, en sólkerfið geysist um ómælis-
djúpið. Margt er líkt með þessu tvennu, en fleira ólíkt,
og verður síðar vikið að því.
Efniseindakenningin. Insta gerð efnisins hefir verið
mönnunum ráðgáta alt frá ómunatíð. Grískir spekingar,
Levkippos og Demókrítos, eru höfundar efniseindakenn-
ingarinnar. Mun nú efnið skýrast bezt með því að geta
nokkurra manna, sem fengist hafa við ráðgátu efnisins,
alla leið frá spekingum þessum til manna, sem lifa sam-
tímis oss. Ber þá að síðustu einkum að geta afreksverka
Niels Bohr, sem nú er enn ungur maður, danskur að
ætt, og orðinn er frægur um víða veröld fyrir rann-