Nýjar kvöldvökur - 01.01.1935, Qupperneq 40

34
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
(Pyrus malus) eiga allar tegundir og af-
brigði garðeplanna rót sína að í-ekja, en
þau eru nú talin yfir 600. Apaldurimi
telst til sömu ættar og reyniviður, enda
er aldingerð þeirra hin sama, er sú ætt
náskyld rósaætthmi og jafnvel talin deild
af henni af sumum höfundum.
Eplarækt er ævagömul. Staurabýla-
frumbyggjar Evrópu höfðu komizt upp
á að rækta epli, og meðal Grikkja og
Rómverja hinna fornu var eplarækt kom-
in á allhátt stig. Eplaafbrigðin eru mjög
ólík innbyrðis, bæði að útliti og eigin-
leikum. Þannig er mikill munur á
geymsluþoli aldinanna. Sumar tegundir
er nær ókleift að geyma, aðrar haldast
óskemmdar allan veturinn og jafnvel
lengur. Er það atriði mjög mikilvægt
fyrir eplaræktina, því að ekkert annað
safaaldin þolir slíka geymslu. Af þessari
ástæðu er það meðal annars, að eplati’éð
er meðal hinna algengustu aldintrjáa, og
epli ganga mjög í heimsverzluninni.
Þar við bætist og sá kostur, að eplatréð
er kröfuminna um hita en flest önnur
aldintré. Er það tvímælalaust mikilvæg-
asta aldintré tempruðu landanna. Sér-
staklega er mikið ræktað af eplum í
N orður-Ameríku, einkum Kaliforníu.
Epli eru nærandi og holl aldin. Þau inni-
halda nálega 8% af sykri og 0,39% köfn-
unarefnasambönd. Eplin eta menn bæði
hrá, soðin og þurrkuð. úr safanum gera
menn eplavín (Cider). Viður eplatrésins
er einnig notaður í ýmsa skrautmuni.
'Náskylt eplatrénu er perutréð (Pyrus
communis). Af því eru til margar teg-
undir og afbrigði, sem eiga kyn sitt að
rekja til ýmissa villitrjáa, er vaxa víða
um lönd. Eitt hið merkasta þeirra á
heima í Mið-Asíu. Perur hafa verið rækt-
aðar frá ómunatíð og eru nú ræktaðar
viðsvegar um tempruðu beltin líkt og
eplin. í Noregi þrífast þær norður á 64°
n. br. Beztu tegundimar eru frá Frakk-
landi, Kaliforniu og Suður-Afríku. Perur
eru notaðar á sama hátt og epli, þó eru
þær sjaldan þurrkaðar, enda er slíkt tor-
velt. Þær þola geymslu miklu ver en epli
og ganga því minna í verzlun milli landa.
Að næringargildi eru þær fremri eplum,
því að sykurmagn þeirra er meira, og
þær eru einnig ljúffengari en epli.
Viður perutrésins er mikið notaður til
ýmissa skrautsmíða.
c. Plóma eða sveskja (Prunus domestica).
Plóman er af ætt náskyldri apaldurs-
ættinni. Plómutréð er smávaxið, oft
runnkennt með hvítum blómum og stein-
aldinum. Heimkynni þess er um vestan-
verða Asíu, og hefir það breiðst út það-
an endur fyrir löngu. Að vísu er hér um
að ræða tvær náskyldar tegundir, sem
öll hin ræktuðu afbrigði eru komin af.
Þegar í fornöld voru plómur alþekkt ald-
in. Þannig getur Plinius um mörg af-
brigði þeirra, voru plómur frá Damaskus
mjög nafnkenndar í þann tíma. Plóm-
anna er ýmist neytt hrárra eða þurrk-
aðra. Eitt afbrigðanna er sveskjan, henn-
ar er ætíð neytt þurrkaðrar. Er hún all-
nærandi, enda er sykurmagn þurrkaðra
sveskja um 44%. Þær eru víða allmikil-
væg verzlunarvara. Plómur eru ræktaðar
víða um Evrópu, einkum í Frakklandi.
Náskyld plómutrénu eru kirsiberjatréð,
abricosutréð og ferskjutréð. Eru aldin
þeirra allra vel kunn hér á landi og flytj-
ast hingað bæði niðursoðin og þurrkuð.
Hafa þau öll verið ræktuð frá ómunatíð
og eru mikilvægar framleiðsluvörur
landa þeirra, er þau þrífast í, einkum
abricosur og ferskjur. Allar þessar teg-
undir bera þroskuð aldin um sunnanverð
Norðurlönd.
c. GuUepli og glóaldin.
Bæði þessi aldintré eru af sömu ætt,
cjullaldinaættinni, eru þau af sömu ætt-