Eimreiðin - 01.07.1952, Síða 45

EIMREIÐIN
FYRIR 200 ÁRUM . . .
197
gera ráð fyrir að hann hefði látið af störfum, þegar hann þá
væri orðinn 103 ára gamall. Sextugur að aldri gerði Diderot sér
ferð til St. Pétursborgar og dvaldi þar í boði keisaradrottningar-
innar í sjö mánuði. Þaðan kom hann, án þess að vera að neinu
raði fróðari um Rússland, þótt hann skrifaði þá mikið mál um,
hvernig bezt yrði stjórnað því víðlenda ríki; en því hrifnari var
^ann af hinu glæsta hirðlífi og einkum af drottningunni sjálfri,
sem hann jós væmnu lofi fyrir víðsýni, stjómkænsku og örlæti.
Eftir það sat Diderot í tíu ár enn við skrifborð sitt í París og
vann ósleitilega að ýmsum ritstörfum alveg fram á dánardægur
sitt. Hann varð bráðkvaddur 30. júlí 1784, 71 árs að aldri. —
Samtímamenn Diderots dáðust einkum að starfsorku hans og f jöl-
Þffittri kunnáttu. Einnig hafði hann mál og stíl svo fullkomlega á
v&ldi sínu, að samning hinna fjarskyldustu ritverka var honum
auðvekl sem leikur, ef efnið var fengið. Því skrifaði hann gjaman
Urn hvað eina, sem hann var beðinn um, allt frá tæknilegum fræði-
Sminum og niður í auglýsingapésa um nýja tegund af smyrslum.
hess á milli samdi hann, eins og til afþreyingar frá hinum dag-
egu störfum, öll hin persónulegustu og merkustu rit sín, sem
f*st birtust á prenti fyrr en að honum látnum. Samtímamenn
ans þekktu lítið til þeirra, og sjálfur hirti hann ekki um að láta
pau koma fyrir annarra sjónir en góðkunningja.
í’raman af ævinni þýddi hann nokkur heimspekirit eftir enska
fhynsemistrúarmenn — deista —, sem voru mjög að hans smekk.
Merot var óáreiðanlegur þýðandi, það svo, að hann skirrðist
Jki yiÖ að bæta inn í þýðingarnar heilum köflum frá eigin brjósti.
ú hans, „Heimspekilegar hugleiðingar“ (Pensées philosophiques),
irtist án höfundarnafns 1746 og var dæmt á bálið sem villu-
uarrit. Diderot gerðist þar málsvari frjálsrar hugsunar og sann-
e'hsleitar, án aðhalds trúar: „Það er hægt að krefjast þess af
|ner.“ segir hann, „að ég leiti sannleikans, en ekki, að ég finni
ann.“ Hann réðst af furðulegum ofsa gegn kristindóminum,
eigðist fyrst að skynsemistrú, síðar að hreinu guðleysi og efnis-
f'Sgju: „Ég hef engan áhuga á því að vera kristinn, en ég hefði
hert á móti því að trúa á guð,“ stendur þar.
»Bréf um blinda menn, til þeirra, sem hafa sjón“ var einnig
uat sem villutrúarrit og leiddi yfir höfundinn nokkurra mánaða
ugelsisvist í Vincennes-kastala. Skáldsögur Diderots eru lang-
egnar og sumar klúrar mjög (Bijoux indiscrets). Annars lét
°uum vel að segja stuttar sögur. „Forlagatrúarmaðurinn Jacques
°g herra hans“ er frásaga með líku sniði og „Birtingur" eftir