Eimreiðin - 01.01.1968, Blaðsíða 19

F.KKl A F.INU SAMAN BRAUÐI q
málum og menningar- og félagsmálum. En annars voru áhrif bóka-
safna og lestrarfélaga mjög mikil og víðtæk. Embættismenn þeirrar
tíðar áttu mikinn þátt í stofnun sumra bókasafna, og voru keyptar
í þau fræðirit og góðar bókmenntir ýmissa þjóða á Norðurlanda-
málum, auk þess helzta, sem út var gefið á íslandi, og mörg af
lestrarfélögununr nutu forustu og eldlegs áhuga menntaþyrstra al-
þýðumanna og unnu mikið gagn. Varð almenningi yfirleitt ljós
gagnsemi þeirra til skemmtunar og fróðleiks. Hafa margir hinna
eldri manna, bæði þeirra, sem nutu skólagöngu, og hinna, nrinnzt
þess við nrig, hve nrikið gagn og gleði lestrarfélög og sýslubóka-
söfn hafi veitt þeim, enda var það raunverulega svo, að ýmsir þeir,
sem svo til eingöngu fræddust af lestri bóka, urðu mjög fróðir og
raunar sannnrenntaðir menn.
Um aldamótin og upp úr þeim færðist íslenzkur sjávarútvegur
nrjög í aukana og unr leið hraðjókst sú þróun, sem hafin hafði
verið nokkru áður. Fólk ffutti að sjávarsíðunni, bæir og sjóþorp
uxu og ný urðu til við víkur og voga. Býlum fækkaði í sveitunum
og fólki á flestum sveitaheimilum. Þegar lrafði verið komið upp í
stærstu kaupstöðununr og nokkrum af þorpunum barnaskólum, sem
hrepparnir kostuðu, en kennararnir voru yfirleitt lítt lærðir og
illa launaðir og síður en svo vel að skólunum búið. Og ekki var
þess að vænta, að heimilin sæju sjálf um uppfræðsluna við sjávar-
síðuna, og eins var það, að brátt var þess síðri kostur en áður á
sveitaheimilunum. Svo þótti þá ekki annað fært en fara að dæmi
nálægra menningarþjóða og lögbjóða skólaskyldu. En þar eð þjóðin
hafði gamla reynslu af þeirri fræðslu, er menn gátu sjálfir aflað
sér af bókurn, og skólahaldið af vanefnum, hefði mátt ætla, að nú
yrði lögð áherzla á að efla bókasöfn og lestrarfélög og tengja að
nokkru leyti notkun þeirra starfsemi skólanna, eins og þegar var
hafið erlendis — og bæta þar með úr því, hve skólatíminn var víðast
stuttur og aðbúð skólanna fábreytt og fátækleg. En raunin varð
allt önnur. Ráðamenn virðast liafa verið hvort tveggja: lítið lang-
minnugir á gagnsemi bókasafna og hlálega bjartsýnir á menningar-
og uppeldisgildi síður en svo vel hæfra skóla, og í stað þess að
söfnin og starfsemi þeirra væru aukin og bætt, voru þau víða látin
ganga úr sér og starfrækslan næsta bágborin eða jafnvel engin.
Amtsbókasöfnin voru lítt starfrækt og sýslubókasöfnin voru hvergi
efld, og sums staðar voru þau harðlæst árum saman og eitt þeirra
jafnvel selt á uppboði. Skilningsleysið á gildi almenningsbókasafna