Eimreiðin - 01.09.1974, Page 55

EIMREIÐIN
Við fyrstu sýn virðast listir og bókmenntir því ekki fást
mikið við trúrænar spurningar. Listin hefur leitað í auknum
mæli út fyrir veggi kirkjunnar, og við finnum hana i sýningar-
sölum, leikhúsum og tónleikasölum. Samt sem áður hefur
ástandið í eðli sínu ekki hreytzt. f stað þess að tala um sam-
eiginlegt hvolfþak getum við talað um sameiginlegan grund-
völl. f stað þess að tala um sameiginlegt takmark er hægt að
tala um sameiginlega uppsprettu. Öll mannleg tjáning, trúar-
leg eða veraldleg, sprettur af sömu rótum. Þess vegna er að
finna trúrænan þátt jafnvel í hinni veraldlegustu list.
Trúrænar spurningar eru spurningar, sem fjalla um tilgang
lífsins, innihald þess og eðli. Þessar spurningar eru sameigin-
legar öllum mönnum. Maður getur verið upptekinn af hinum
trúrænu spurningum án þess að vilja aðhyllast nein trúar-
brögð, getur meira að segja talið sig guðleysingja og trúlausan.
Þegar Snorri segir í formála Eddu sinnar: „Alla hluti skildu
þeir jarðligri skilningu því að þeim var eigi gefin andlig spekt-
in“, þá er hann að fást við tengsl þess veraldlega og heilaga,
hann er með öðrum orðum að gera trúræna athugasemd.
Reyndar er Snorri líka að segja sannleika, sem gildir i nútím-
anum, þar sem allur lífsskilningur virðist miðast við hið ver-
eldlega.
Sá skilningur, sem Snorri kallar „jarðligan“ verður hér kall-
aður láréttur lífsskilningur. Einkenni hans birtast í hugsunar-
liætti, sem hugsar „á!fram“, vill komast áfram, lengfa og
lengra, vill eignast meira og meira og hafa alla hluti „stærri
og stærri“. Magn og fjökli er það innihald, sem sumir telja, að
nútíminn láti sér nægja, að ölvaður af vimu framfaranna og
velmegunarinnar spyrji nútíminn ekki lengur liinna trúrænu
spurninga, þær hafi tilheyrt menningarlegri bernsku og ver-
aldlegri fátækt mannsins. Þetta er þó hvorki rétt né fullnægj-
andi skýring, vegna þess að maðurinn breytist sjálfur um leið
og hann breytir lieimi sínum og umhverfi, um leið og hann
leggur hann undir vald sitt með ótrúlegri vísindalegri hugsun
sinni. Viðhorf lians og verðmætamat breytast. í daglegu lifi
eru flestir á valdi þessa lárétta lífsskilnings, þess lífs, sem að
magni til er fullmettað, önnum kafið og áhyggjufullt. En hið
lóðrétta innihald upplifir maðurinn ekki, nema hann staðnæm-
ist og uppgötvi sjálfan sig. Það fyrsta, sem maðurinn uppgötv-
ar þá, er tómið, tómleikinn, innihaldsleysið, þögnin (allt al-
geng viðfangsefni í nútímalistum). Slíkur maður, sem aðeins
lifir hinu lárétta lífi, er á leið með að verða lílcur hlut meðal
hluta.
299