Tímarit lögfræðinga - 01.12.1952, Side 12

196
Tímarit lögfrceöinga
Ef ólöglegur ágóði er fólginn í öðru en líkamlegum mun-
um, svo sem peningafjárhæð, fjárkröfu á hendur þriðja
manni. o. s. frv., og slík verðmæti eru nægilega sérgreind
frá öðrum eignum hins seka, er rétt að láta upptökuna taka
beinlínis til þeirra, sbr. Hæstaréttardóma 1941, bls. 326,
þar sem upptæk var gerð inneign í sérstakri sparisjóðsbók.
Þetta hefur þýðingu að því leyti, að réttur ríkissjóðs er hér
betur varinn gagnvart lánardrottnum sökunauts en þegai”
um almenna fjárkröfu er að ræða. Ef ólögmætur ágóði er
fólginn í réttindum, sem ekki er unnt að flytja 1 hendur
ríkissjóði, má meta þau til fjár og dæma jafnvirði þeirra
upptækt.
Þegar ávinningur af broti er ekki fyrir hendi sérgreind-
ur, eins og að framan er lýst, má gera upptæka fjárhæð,
sem svarar til hins ólöglega ágóða. Upptakan stofnar hér
aðeins fjárkröfu til handa ríkissjóði, en um það, hvernig
ákveða skuli fjárhæðina, geta ýmsar spurningar risið.
Fyrst má geta þess, að ákvörðun fjárhæðarinnar verður
að byggjast á venjulegum sönnunarreglum. Þó að ljóst hafi
þótt eða sennilegt, að sökunautur hafi hagnazt á broti, hafa
dómstólar ekki talið sér heimilt að áætla fjárhæðina, þegar
ekki er unnt að ákveða hana samkvæmt sönnunargögnum
þeim, er fyrir lágu. Um það má m. a. vísa til Hæstaréttar-
dóma 1944, bls. 162 og 215, og 1946, bls. 189.1 þeim tilfell-
um var sannað, að brot hefðu haft í för með sér ólöglegan
ávinning, en upptaka ekki dæmd, þar sem ekki var í ljós
leitt við rannsókn málanna, hversu hárri fjárhæð hagnað-
urinn hefði numið.
Upptöku má dæma, þó að hinn ólögmæti ágóði eða jafn-
virði hans sé ekki fyrir hendi, þegar dómur gengur. Þó að
ágóðinn hafi eyðst, án þess að annað verðmæti kæmi í stað-
inn, eða t. d. tapazt í atvinnurekstri, má gera upptæka
fjárhæð, sem svarar til alls upphaflega ágóðans. Annað
mál er það, að þar sem lögin gera dómstólum ekki skylt
að dæma upptöku, þá geta þeir tekið tillit til efnahags sak-
bornings við ákvörðun fjárhæðarinnar og lækkað hana,
eftir því sem sanngjarnt kann að þykja.