Tímarit lögfræðinga - 01.03.1973, Blaðsíða 20

laga. En það er einmitt á vettvangi skattaréttar, sem reglan hefur verið
talin hafa takmarkað gildi.
Menn virðast raunar ekki vera á eitt sáttir um, hvernig skilgreina
eigi afturvirkni skattalaga, þau hafi í því sambandi algera sérstöðu.
Ég leiði hjá mér vangaveltur fræðimanna um það atriði, en bendi að-
eins á, að almennt eru skattalög afturvirk í þeim skilningi, að réttar-
áhrif þeirra, þ. e. a. s. álagning skatta, miðast við atvik, sem skeð
hafa, og staðreyndir, sem til eru orðnar fyrir gildistöku laganna. Þetta
er sjálfsagður hlutur í því skattkerfi, sem við búum við, þar sem
álagningargrundvöllurinn er tekjur og eign skattþegns á fyrra ári,
og væri raunar enginn eðlismunur á, þó að við byggjum við stað-
greiðslukerfi.
Þessi afturvirkni er hins vegar fyrst neikvæð eða a. m. k. umdeil-
anleg, þegar gildistaka skattalagabreytinga er ákveðin með þeim hætti,
sem algengast er, að skattþegn er fyrirfram útilokaður frá því að meta
afleiðingar breytinganna og aðlaga sig hinum nýju viðhorfum í tæka
tíð.
Til þess að einangra viðfangsefnið ræði ég í þessu spjalli aðeins
um nokkur vandamál, er upp geta komið í sambandi við gildistöku
breytinga á lögum um beina skatta og þá fyrst og fremst á lögum um
tekju- og eignarskatt og tekjustofna sveitarfélaga.
Það eru víst allir sammála um, að skattþegnar verði möglunarlaust
að sætta sig við skattalagabreytingar, sem ekki fela í sér annað en al-
mennar breytingar á skattstigum, þó að þær geti verið og séu að jafn-
aði íþyngjandi og hafi afturvirk áhrif. Spurningin um hugsanlega
vernd skattþegns gegn afturvirkum áhrifum skattalagabreytinga verð-
ur fyrst raunhæf, þegar breytingin veldur því, að hann er að meira
eða minna leyti sviptur skattfrelsi eða skattfríðindum, sem hann kann
að hafa notið áður á einhverju tilteknu sviði.
Prófessor Ólafur Lárusson ritaði á sínum tíma grein um einn þátt
þessa efnis og nefndi „Afnám skattfrelsis". Var hún birt árið 1948 í
Úlfljóti og síðar í ritgerðasafninu Lög og saga, er Lögfræðingafélag
Islands gaf út árið 1958.
Greinin er að stofni til álitsgerð próf. Ólafs til fjármálaráðuneytis-
ins um ágreiningsmál, sem upp kom, er felld voru úr gildi 1. nr.
57/1935 um hlunnindi fyrir ný iðn- og iðjufyrirtæki með 5. gr. 1. nr.
9/1941 um breytingu á 1. nr. 6/1935 um tekju- og eignarskatt. Lögin
frá 1935 kváðu svo á, að þegar stofnað væri hér á landi eftir gildistöku
laganna nýtt iðn- eða iðjufyrirtæki í þeim gi’einum, sem ekki hefðu
verið starfræktar hér á landi áður, þá skyldi fyrsta fyrirtækið í hverri
14