Tímarit lögfræðinga - 01.10.1974, Side 19

viðleitni stéttarfélaganna hefur almennt verið viðurkennd, en jafn-
framt hefur þess verið gætt, að stéttarfélögin væru þá skyld til þess
að veita mönnum, hvert í sinni starfsgrein, full félagsréttindi.
Hér á landi mun það tíðara en annarsstaðar, að áskilið sé í kjara-
samningi, að félagsmenn stéttarfélags hafi „forgangsrétt til allrar
vinnu — þegar þess er krafist og félagsmenn bjóðast, sem séu hæfir
til þeirrar vinnu, er um ræðir“, eins og það er venjulegast orðað í
kjarasamningum. Munu slík eða þvílík ákvæði vera í flestum, ef ekki
öllum kjarasamningum, sem hér eru gerðir. Eigi hefur verið talinn
vafi á því, að slíkt ákvæði sé gilt að íslenskum lögum og má í því efni
vísa til ýmissa dóma Félagsdóms fyrr og síðar. 1 þeim dómum, Fd. III.
77, 193, hefur að vísu fyrst og fremst verið fjallað um rétt og skyld-
ur samningsaðilanna sjálfra, en afstaða þriðja manns, þ. e. hins ófélags-
bundna verkamanns — ég nota það orð í víðustu merkingu — að jafn-
aði ekki borið á góma. I einum dómi, Fd. II. 146, er þó tekin afstaða
til hagsmuna þriðja manns. I þessum dómi kemur fram, á hverju
réttur stéttarfélags til að krefjast forgangsréttar félagsmönnum sín-
um til handa er byggður. Þykir rétt að rekja hann í höfuðatriðum.
.Verkamannafélag og vinnuveitendur á Akureyri höfðu samið um
það, að félagsmenn verkamannafélagsins og aðrir, sem stjórn þess
félags veitti vinnuréttindi, skyldu sitja fyrir þeirri verkamannavinnu,
sem framkvæmd væri. Verkamaðurinn B, sem var ófélagsbundinn,
krafðist þess, að forgangsréttarákvæði þetta yrði dæmt ógilt, þar
sem það útilokaði sig frá vinnumöguleikum, legði bönd á atvinnu-
frelsi sitt og væri því brot á 69. gr. stjsk. í dómi Félagsdóms segir,
að skv. 1. gr. laga nr. 80/1938 eigi menn rétt á að stofna stéttarfélög
til að vinna sameiginlega að hagsmunum launtaka. Telja verði, að for-
gangsréttur félagsmanna til vinnu falli undir nefndan tilgang, enda
hafi forgangsréttarákvæði tíðkast fyrir gildistöku laga nr. 80/1938.
Hefði því verið eðlilegt, að lögin bönnuðu slík ákvæði, ef löggjafinn
hefði talið, að þau samrýmdust ekki lögmætum tilgangi stéttarfélaga.
Verkamaðurinn B hefði óhindraðan aðgang til að leita eftir atvinnu
hjá ófélagsbundnum vinnuveitendum. Hann gæti stofnað til eigin at-
vinnureksturs, og svo ætti hann rétt til þess samkvæmt 2. gr. laga nr.
80/1938 að ganga í verkamannafélagið og verða þar með aðnjótandi
ákvæða kjarasamnings um forgangsrétt til vinnu hjá viðsemjendum
stéttarfélagsins.
Hér skiptir mestu það ákvæði 2. gr. nefndra laga, að stéttarfélög
skuli öllum opin í þeirri starfsgrein, sem hlut á að máli. Verður ekki
við nútíma aðstæður talið, að innganga í stéttarfélag sé óréttmæt kvöð
81