Tímarit lögfræðinga - 01.08.1978, Blaðsíða 24

lega og ótvírætt með sér, hvernig niðurstaða er fengin og á hvaða
forsendum hún byggir. 1 opinberum málum eru það auðsæir hágs-
munir sakbornings að fá að sjá rökstuðning dómara fyrir niðurstöðu,
enda vart unnt að taka raunhæfa afstöðu til dóms án þess. Ákæru-
valdið þarf einnig að taka afstöðu til dómsins, þegar um héraðsdóm
er að ræða, og síðan hinn æðri dómstóll, ef dómi er áfrýjað. Þá er
nauðsynlegt, að hann geti séð forsendur og lagarök, sem dómur í
héraði byggir á. Þá koma hér til almennings hágsmunir yfirleitt, því
að mikilvægt er, að almenningur skilji úrlausnir dómstóla, til að þær
geti haft varnaðaráhrif. Þá er það og í þágu réttareiningar, að for-
sendur dóms sjáist og þannig allur bakgrunnur máls. Að lokum hlýtur
það að vera dómi eða dómara sjálfum aðhald að þurfa jafnan að birta
forsendur fyrir dómum sínurn, og girðir það í nokkrum mæli fyrir
fljótfærnislégar og handahófskennar niðurstöður.
Það verður og að teljast ein grundvallarreglan í íslensku réttarfari,
að dómur skuli hafa að geyma glöggar forsendur. Þetta er ljóst af
ákvæðum 166. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 74/1974, 193.
gr. laga um meðferð einkamála í héraði nr. 85/1936 og 54. gr. laga um
Hæstarétt nr. 75/1973, svo og mörgum úrlausnum Hæstaréttar, byggð-
um á þessum ákvæðum, þar sem ýmist hefur verið fundið að dómum
í héraði vegna annmarka á forsendum áfrýjaðra dóma og úrskurða
eða þeir beinlínis ómerktir af þessum sökum.
Hér á eftir verður vikið að helstu þáttum dóma í opinberum málum
og staldrað við nokkur atriði, sem sérstaklega eru talin gefa tilefni
til umhugsunar.
1 inngangi dóms er í samræmi við 166. gr. oml. gerð grein fyrir nafni,
stöðu og heimili ákærða, númeri máls, stað og stund þinghalds og
dómtöku, að ógleymdu nafni dómara, sem ótrúlega oft vill gleymast.
Síðan er gerð grein fyrir ákæruatriðum, venjulega með því að taka
orðrétt upp úr ákæruskjali. Hér nægir ekki að vísa einungis til þeirra
lagaákvæða, sem ákærði er talinn hafa brotið samkvæmt ákærunni,
heldur verður verknaðarlýsing ákærunnar einnig að fylgja. Dómur
Hæstaréttar í XXVI. bindi, bls. 419 segir beinlínis, að skylt sé að greina
ákæruskjali í dómi. Hér undir fellur einnig lýsing á kröfugerð ákæru-
valds og þeim breytingum, sem á henni kunna að hafa orðið við máls-
meðferðina. Ekki hefur tíðkast hér, nema þá í takmörkuðum mæli, að
í framhaldi af kröfugerð ákæruvalds komi upptalning á skaðabóta-
kröfum, sem uppi kunna að vera hafðar í máli. Sýnist slíkt þó vera
rétt og eðlilegt.
Til athugunar væri, að á eftir lýsingu á kröfugerð væri gerð grein
70