Tímarit lögfræðinga - 01.08.1978, Blaðsíða 39

niðurstöðu. Ég reyni ávallt fyrst að gera mér grein fyrir því, hvorum
megin liggur réttlætið í málinu. Síðan finn ég rökin fyrir niðurstöð-
unni. Ég þykist hins vegar vita, að sumir dómarar viðhafi þá aðferð
að rekja sig áfram eftir rökunum í áttina að hinni rökréttu niðurstöðu,
og þegar þeir eru komnir á leiðarenda í röksemdafærslunni þá hafa
þeir niðurstöðuna: — hér er hún, og getur ekki öðru vísi verið. Slík
uppbygging dóms getur vissulega verið glæsileg frá lagalegu og rök-
fræðilegu sjónarmiði, og er sjálfsagt oftast hin „rétta“ niðurstaða.
En ég tel nú samt, að þessi kalda rökleiðsluaðferð geti líka verið hættu-
leg, því að hún geti leitt til niðurstöðu, sem stangast á við heilbrigða
skynsemi og mannlega réttlætiskennd. En þá er hætta á ferðum, því
að þá vantar það, sem verið var að leita að, sjálfan kjarna málsins
— réttlætið.
Mig langar, í framhaldi af því, sem ég hefi nú sagt, til að fjalla lítil-
lega um atriði, sem ef til vill fellur ekki beinlínis undir hugtakið dóma-
samning í strangasta skilningi, en er þó nátengt því og mikilvægt varð-
andi greiða afgreiðslu dómsmála.
Ég minntist á það hér að framan, að samkvæmt núgildandi einka-
málalögum á að rökstyðja dóma. Sennilega eru flestir á því, að þetta
sé rétt. En á þetta að gilda sem ófrávíkjanleg regla, jafnvel í lítilfjör-
legum skuldamálum, þar sem deilt er um lágar fjárhæðir? Ég dreg
það mjög í efa. Gerum okkur grein fyrir þvi, að innan stjórnsýslunnar
eru á degi hverjum teknar langtum mikilvægari ákvarðanir, er snerta
borgarana, án nokkurs rökstuðnings, ég nefni t.d. ákvarðanir á sviði
skattamála eða tollamála. Og jafnvel innan dómskerfisins sjálfs er
ákveðinn málaflokkur afgreiddur eins og á færiböndum daglega án rök-
stuðnings. Þar á ég við hjónaskilnaðarmálin, sem eru þó ólíkt mikil-
vægari og viðkvæmari mál en smáskuldaþrasið.
Þegar við tökum upp smámálaréttarfar (Small Claims) hér á landi,
þá tel ég, að það eigi næstum alveg að vera munnlegt réttarfar og dómar
verði kveðnir upp án rökstuðnings, eins og tíðkast í Bandaríkjunum.
Ég get ekki komið auga á réttarfarlegu nauðsynina á því, að maður,
sem fer með smáskuldamál fyrir dómstóla, eigi ávallt ófrávíkj anlégan
rétt á því, að fá rökstuddan dóm í máli sínu á fyrsta dómstigi. Ef dóm-
hafi eða dómþoli er hins vegar óánægður með dóm í smámáli, þá á
hann að eiga rétt á því að áfrýja máli innan tiltölulega stutts frests,
og þá og þá fyrst að eiga kröfu á rökstuddum dómi.
Með þessu á ég þó ekki við það, að mál þessi fari fyrir Hæstarétt,
nema í algerum undantekningartilvikum og þá einungis samkvæmt
sérstöku leyfi Hæstaréttar. Hins vegar hugsa ég mér það, að endur-
85