Tímarit lögfræðinga - 01.03.1979, Side 40

í stefnuræðu sinni á Alþingi 19. október 1978 sagði Ólafur Jóhannes-
son, forsætisráðherra, m.a. (Alþt. 1978, Umr. 1. h. 51) : „Þegar ríkis-
stjórnin var mynduð, blasti við fjölþættur vandi í efnahags- og
atvinnumálum, sem dregist hafði að leysa, þar sem hér sat stjórn
sem hafði sagt af sér og gat aðeins sinnt nauðsynlegum afgreiðslu-
störfum, en ekki markað pólitíska stefnu." Og í ræðu á Alþingi 25.
október 1978 sagði forsætisráðherra m.a. (Alþt. 1978 Umr. 2. h. 167) :
„Þegar núverandi ríkisstjórn var mynduð um mánaðamótin ág.—sept.,
nákvæmlega sagt 1. sept. s.l. blasti við fjölþættur vandi í efnahags-
og atvinnumálum sem dregist hafði að leysa þar sem hér sat ríkis-
stjórn sem þegar hafði sagt af sér og aðeins gat eðli málsins sam-
kvæmt sinnt nauðsynlegum afgreiðslustörfum, en ekki markað póli-
tíska stefnu. Slík krafa verður vart gerð til þeirrar stjórnar, sem
sagt hefur af sér og situr aðeins að beiðni forseta sem „starfsstjórn",
eins og það er kallað.“
1 þessum orðum er dregin markalína milli „nauðsynlegra afgreiðslu-
starfa“ og pólitískrar stefnumörkunar. Hugtakið „nauðsynleg af-
greiðslustörf“ er mjög víðtækt eins og að framan hefur verið lýst.
Pólitísk stefnumörkun ræðst af öðru en lögfræðilegum álitaefnum.
Til dæmis um það, 'nve óljós markalínan er, má nefna, að starfsstjórn-
in, sem sat sumarið 1978, taldi sér fært að gefa út bráðabirgðalög um
aukin útgjöld ríkissjóðs vegna almannatrygginga án samráðs við
stjórnarandstöðu. IJins vegar var leitað álits hjá öllum þingflokkum
á því, hvort ríkissjóður ætti að taka á sig fjárhagslega ábyfg'ð vegna
greiðslna úr Verðjöfnunarsjóði fiskiðnaðarins. Ekki verður talið, að
þetta samráð við stjórnarandstöðuna hafi verið óhjákvæmilegt, en
meðferð málsins gefur til kynna, á hvaða sviðum ráðherrar telja sig
vera komna út fyrir þau mörk, sem umboð þeirra leyfir. Störf starfs-
stjórna hafa takmarkast af óeiningu á Alþingi eins og sannast hefur
við afgreiðslu fjárlaga, sem þær hafa lágt fram. Þingræðisreglan set-
ur því starfsstjórnum valdmörkin.
Þess hefur ekki orðið vart í öllum þeim umræðum, sem orðið hafa
á undanförnum áratugum um endurskoðun stjórnarskrárinnar, að
menn hafi talið nauðsynlegt að setja í nýja stjórnarskrá sérstakt
ákvæði um starfsstjórn. 1 dönsku stjórnarskránni eru ákvæði um
skyldu fráfarandi ríkisstjórnar til að sitja, þar til nýtt ráðuneyti hafi
verið myndað, og einnig um að ráðherrar í starfsstjórn geti aðeins
tekið sér fyrir hendur „hvad der er fornödent til embedsforretning-
ernes uforstyrrede förelse". Vissulega væri til bóta að fá úr því skorið
á afdráttarlausan hátt hér á landi, að ráðherrum sé skylt að sitja í
34