Tímarit lögfræðinga - 01.12.1986, Blaðsíða 19

4.7. 105. gr. laga rtr. 20/1954
Ef maki vátryggingartaka er tilnefndur sem rétthafi, er það skv. 2.
mgr. 105. gr. laga nr. 20/1954 sá maki, sem hann lifði í hjúskap með,
er hann andaðist. Skilnaður hjóna er yfirleitt talinn fela í sér brostnar
forsendur fyrir líftryggingunni. Sama er um slit á óvígðri sambúð.
Aðalreglan er sú, að tilnefning á sambúðaraðila fellur niður við slit
sambúðar.20)
Eftirlifandi maka er veitt forréttindaaðstaða fram yfir börn hins
látna samkvæmt 5. mgr. 105. gr., en þar er tekið fram, að hafi vátrygg-
ingartaki tilnefnt „nánustu vandamenn" sína sem rétthafa, teljist maki
hans vera rétthafi, en ef maki er ekki á lífi, þá börn hans. Makinn fær
þá líftryggingarféð beint frá vátryggingarfélaginu, það rennur ekki í
búið og kemur til viðbótar búshluta hans og arfshluta.
1 hrd. 1978:255 reyndi á skýringu orðanna „nánustu vandamenn“.
M, sem farist hafði á sjó, bjó í óvígðri sambúð með K, sem hann hafði
áður verið giftur. 1 tryggingarskilmálum slysatryggingar skipsins var
svofellt ákvæði: „Dánarbætur: 1 milljón króna við dauða, er greiðast
nánustu vandamönnum (erfingjum) hins látna“. K og dóttir M kröfð-
ust báðar bótanna. Talið var, að orðin „nánustu vandamenn“ bæri að
skýra með hliðsjón af ákvæðum 5. mgr. 105. gr. laga nr. 20/1954, og
tæki það ákvæði ekki samkvæmt beinum orðum til K, þar sem hún var
ekki í hjúskap með M, er hann fórst. Ekki var heldur talið, að unnt
væri að beita ákvæði 5. mgr. 105. gr. um maka með lögjöfnun um
sambúðarkonu.21)
5. SKIPTIN
Eins og lýst hefur verið, er staða langlífari maka við skiptin mjög
sterk. Opinber skipti á dánarbúum eru ekki algeng hér á landi. Sam-
kvæmt upplýsingum frá skiptarétti í Reykjavík voru opinber skipti á
árunum 1973-1983 í aðeins 4,02% tilvika við skipti á dánarbúum.
Einkaskipti voru í 38,36% tilvika, leyfi til setu í óskiptu búi 25,83%,
en eignalaus bú voru 31,74%.
20) Ingrid Lund-Andersen: UfR 1982 B, s. 51-52.
21) f Danmörku er talið, að unnt sé að fella sambúðaraðila undir „nánustu vandamenn",
ef sérstaklega stendur á, en gerðar eru miklar kröfur, ef vátryggingartaki lætur eftir
sig börn, sbr. UfR 1978, 979 (VLD). Sjá og Jdrgen N0rgaard, s. 256.
233