Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 12

bræðralag allra manna.19 Heimspeki þeirra hafði mikil áhrif á réttarþróunina.
Hún átti miklu fylgi að fagna í um fimm aldir, upphaflega í Grikklandi og síðar
í Rómaveldi. Upphafsmaður hennar er yfirleitt talinn hafa verið Afríku-
maðurinn Zenón20 en hann flutti um tvítugt til Aþenu og bjó þar síðan. Aðrir
frægir Stóumenn voru til dæmis Epiktetus21 þræll og Marcús Aurelíus keisari22
en þeir voru báðir uppi á 2. öld og skrifuðu áþekka heimspeki. Þeir töldu að
maðurinn ætti að lifa samkvæmt lögmáli náttúrunnar.
Stóumenn töldu að alheiminum væri stjórnað af náttúrulögmáli (logos).23
Náttúrulögmálið lýsti í fyrsta lagi hinni sönnu gerð veruleikans og í öðru lagi
Guðs vilja, sem „í öllu og alls staðar býr“, og í þriðja lagi var þetta skynsemis-
lögmál, þ.e.a.s. maðurinn gat skilið náttúrulögmálið og lagað sig að því. Heim-
urinn var þeim eins og risastór lífvera og sál hans var Guð. Skynsemin í al-
heiminum var skynsemi Guðs. Og maðurinn átti þar hlutdeild því mannssálin
var eins og neisti í eldlegum anda Guðs sem stýrði alheiminum.24 Þetta er
„Guðsneistinn í brjóstum okkar“ eða eins og lýst er í þessari vísu Steingríms
Thorsteinssonar:
Trúðu á tvennt í heimi
Tign sem hæsta ber
Guð í alheimsgeimi
Guð í sjálfum þér.
En þar sem maðurinn hefur sjálfstæðan vilja og getur þar með valið þá verður
hann ekki knúinn til að fylgja náttúrulögmálinu. Hagi hann sér hins vegar eins
og skynsemin býður honum þá mun hann fylgja því.25
Af þeirri hugsun að maðurinn sé hluti alheimsandans er hugmyndin um
bræðralag manna og jafnrétti sprottin. Stóumenn áttuðu sig á því að menn hafa
náttúrulegar hneigðir til sjálfsbjargar og sjálfselsku og síðan að aðrir hafa sömu
þarfir og maður sjálfur. Því boðuðu þeir að menn yfirfærðu sjálfselskuna smám
saman yfir á aðra: maka, böm, aðra ættingja, vini, skólafélaga, samstarfsmenn
og síðan óvandabundna. Menn fara sem sagt líka að tileinka sér annarra hags-
muni, langanir o.s.frv., líkt og þegar steini er kastað í vatn og hver hringurinn
19 Lloyd, sama rit bls. 107-108.
20 336-265 f. Kr.
21 55-135.
22 121-180.
23 Þetta var ekki uppfinning Stóumanna heldur ævafom hugmynd og þekkt á þeirra tímum.
Hún kom meðal annars fram hjá Herakleitosi.
24 Þorsteinn Gylfason, „Hvað er réttlæti?", Skímir 1984, bls. 195.
25 M.G. Singer, í The 1995 Grolier Multimedia Encyclopedia, „natural law“. Sjá nánar
Encyclopedia of Philosophy, „microcosm".
254