Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 24

Annað atriði, sem einnig varðar tengsl laga og siðferðis, snýr að spurningunni
um gildi laga. Hvað eru gild lög? Hvenær eru lög gild? Eitt helsta ágrein-
ingsefni náttúruréttarmanna og löggjafarhyggjumanna varðar spurninguna um
gildi laga. Ef við lítum á íslenska stjórnskipun, þá eru lög gild hafi þau verið
sett af Alþingi eftir lögbundnum leiðum og síðan birt í Stjómartíðindum. Það
er þetta sem ákveður gildi laga segir löggjafarsinninn og annað ekki, það að
reglan sé gerð af formlega réttum aðila, sem hafi beitt við það formlega réttum
aðferðum. Þetta er mælikvarði á gildi laga. Að frátöldu þvingunarvaldinu sem
fylgir lögunum þá er viðhorfið það sama og til reglna í leik. Hvort reglurnar eru
góðar eða slæmar, sanngjamar eða ósanngjamar skiptir ekki máli. Þetta eru
leikreglumar. I náttúrurétti er ekki að finna nothæfan mælikvarða á hvað eru
„gild lög“, segja löggjafarhyggjumenn. Eini mælikvarðinn á „gildi“ að náttúru-
rétti varðar siðferðilegt gildi: „Náttúruréttarlögfræðingar geta aðeins metið lög
sem siðferðilega gild, þ.e. réttlát, eða siðferðilega ógild, þ.e. ranglát. Þeir geta
ekki sagt um lög að þau séu lagalega gild en siðferðilega röng. Ef eitthvað er
rangt og óréttlátt, þá er það líka ógilt í þeim eina skilning á „gildi“ sem þeir
viðurkenna“.89 Með öðrum orðum geti náttúruréttarsinni ekki fallist á að eitt-
hvað sé „löglegt en siðlaust". Og í framhaldi af því er spurt ’hvað er siðlaust'?
Og það á að vera spurning sem ekki verði svarað með neinni vissu.
Þessari gagnrýni hefur verið svarað með ýmsu móti. Finnis telur vera um að
ræða misskilning á náttúrurétti og þá sérstaklega rangtúlkun á Tómasi frá
Akvínó. Lög og náttúruréttur séu hvorki andstæður né eitt og hið sama. Nátt-
úrurétturinn setji lögunum fyrirmynd og það í samræmi við hyggjuvit, en ekki
einhverja hugsýn.90 Aðrir fræðimenn hafa til dæmis vísað til þvingunarvalds
laga, að það sé almennt skylda að hlýða lögunum. Slíka almenna skyldu þurfi
að vera hægt að réttlæta, auk þess varði ýmsar lagareglur undirstöðuatriði í lífs-
háttum fólks, spurningar um réttmæti í slíkum tilvikum verði ekki afgreiddar
með 'af því bara, Alþingi sagði það'! Spurningin um skylduna til að hlýða
lögunum geti ekki verið einvörðungu lögfræðilegt álitamál, henni verði ekki
svarað með vísan til þess eins að tiltekin lagaregla sé til og hún hafi verið form-
lega rétt sett. Spurningin sé siðferðilegs eðlis vegna þess að hún varði ákvörðun
um 'gott' og ’illt'.91
Uppspretta margrar gagnrýni á náttúrurétt, til dæmis af því tagi að hann sé
óstöðugur, hafi birst í of mörgum útgáfum, er hugsanlega margræðni hugtaksins
„náttúra".92 Hugtakið „náttúra“ getur vísað til þeirra fyrirbæra í umhverfi okkar
89 J.Raz í „Kelsen's Theory of the Basic Norm“ (1974) 19 Am J. Juris, bls. 94, á bls. 100;
sjá Finnis, sama rit, bls. 26.
90 Finnis, sama rit, bls 26 o. áfr.
91 d'Entréves, sarna rit, bls. 128-133.
92 Sama rit, bls. 13-14.
266