Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 44

í tilteknu dómsmáli, þám. að segja til um það hvaða atvik teljist sönnuð. Er
hann óbundinn af áliti aðila í því efni. Skiptir þar engu máli þó að beiting laga
feli í sér afstöðu til sérfræðiatriðis svo sem oftlega kemur fyrir og síðar verður
sýnt fram á með dæmum. Enginn vefengir að dómendur dæmi að lokum einir
um það hvað sé sannað eða hvað teljist lög og hvernig beita eigi þeim í tilteknu
máli.
Varðandi gagnaöflun í dómsmáli3 segir svo í 46. gr. eml.:
1. Aðilar afla sönnunargagna ef þeir fara með forræði á sakarefni.
2. Eftir því sem dómari telur nauðsynlegt til skýringar á máli er honum rétt að beina
því til aðila að afla gagna um tiltekin atriði þess.
Sömu sjónarmið eiga við um svonefndar skoðunar- og matsgerðir. f 60. gr.
eml. segir svo:
Skoðunar- og matsgerðir, lýsingar á hlutum og aðrar rannsóknargerðir kallst hér einu
nafni matsgerðir eða mat og athafnir sem lúta að þeim að meta.
Dómari leggur sjálfur mat á atriði sem krefjast almennrar þekkingar og menntunar
eða lagaþekkingar.
Ljóst er af 6E gr. eml. að matsmenn skulu sjá um matsgerðir í öðrum tilvikum
en þeim sem dómari framkvæmir samkvæmt þessu.
Varðandi þær málsástæður sem settar eru fram í dómsmáli skiptir 2. mgr. 111.
gr. eml. mestu máli.4 Þar segir:
Dómari má ekki byggja niðurstöðu sína á málsástæðu eða mótmælum sem hefðu mátt
koma fram en gerðu það ekki við meðferð máls. Nú er atviks getið í framlögðu skjali
en aðili hefur ekki hreyft því sérstaklega sem málsástæðu við flutning máls, og metur
þá dómari eftir atvikum hvort sú málsástæða komi til greina.
Samkvæmt því sem nú er rakið má segja að þær meginreglur gildi í einka-
málum að aðilar afli sönnunargagna í þeim og að dómari skuli í niðurstöðu sinni
ekki byggja á öðrum málsástæðum í málinu heldur en þeim sem aðilar hafa
borið fyrir sig. Hins vegar er það hlutverk dómara að ákveða hvað séu lög og
hvernig þeim skuli beitt.5
Eðlilegt er að hlutverk sérfróðra meðdómsmanna sé skoðað nánar með tilliti
til fyrrgreindrar verkaskiptingar milli dómara annars vegar og málsaðila hins
3 Gagnaöflun í dómsmáli er einn þáttur málsforræðisreglunnar í einkamálum.
4 Akvörðun um það hvaða atvik verði borin fram sem málsástæður í dómsmáli telst annar
þáttur málsforræðisreglunnar í einkamálum.
5 Sömu meginsjónarmið eiga einnig við í opinberum málum. I þeim gildir málsforræðisreglan
að vísu ekki en á grundvelli jafnræðisreglu og þess, að það er hlutverk dómara að ákveða hvað
séu lög og að beita þeim, má komast að svipaðri niðurstöðu að því er þau varðar.
286