Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 47

Sem dæmi um þetta má nefna mann á miðjum aldri með sliteinkenni í baki sem
hann telur stafa af afleiðingum nýlegs slyss. Algengt er að sérfræðiskýrslan hafi
að geyma ályktun um það hvort högg á bak hafi orðið í slysinu og hvort líkams-
tjónið megi rekja til slyssins. En séu atvik slyssins óglögg að því er varðar högg
á bak getur allt eins verið að skýringanna sé að leita annars staðar, td. til þess
að maðurinn hafi verið veill í baki fyrir slysið. Alyktun um sönnunaratriði er
dómur fær um að endurmeta hvort sem hann er skipaður sérfróðum meðdóms-
mönnum eða ekki.
Sérfræðimat getur engu að síður haft gildi að því leyti að þar má fínna svar
við þeirri spurningu hvort líkamstjón af þessu tagi geti yfirleitt orsakast við til-
tekið högg í slysi.
8. BEITING LAGA
Þegar túlka þarf lög eða beita þeim á tilteknar sérfræðilegar staðreyndir er
þörfin brýnust á því að dómur hafi á að skipa sérfræðiþekkingu. Óumdeilt er,
svo sem áður er komið fram, að dómur ákveður hvað séu lög og beitir þeim í
tilteknu máli. Hann er alveg óbundinn af skoðunum aðila í því efni eða hvort
þeir hafi borið tiltekna réttarreglu fyrir sig eða ekki. Það getur því auðveldlega
komið fyrir að dómur byggi á réttarreglu sem aðilum datt aldrei í hug að gera.
Meginreglurnar um jafnræði aðila og málsforræði þeirra eiga ekki við um
túlkun og beitingu laga. Að öðru leyti er rétt að ræða þörf fyrir sérfróða með-
dómsmenn vegna túlkunar laga og beitingu þeirra í tveimur mismunandi til-
vikum:
1. Sönnunaratriði. Óumdeilt er að dómari getur hafnað því að leggja matsgerð
til grundvallar ef hún er byggð á röngum forsendum eða ef hún er órökstudd.
Sama gildir ef aðrar matsgerðir eða sérfræðiskýrslur eru fyrir hendi í málinu
sem hann telur að hafi meira sönnunargildi. Ekki þarf að fara mörgum orðum
um það að dómstóll er betur í stakk búinn til þess að kveða á um sönnunargildi
sérfræðiskýrslna ef hann hefur sjálfur sérfræðiþekkingu á að skipa.
2. Túlkun lagareglu og önnur beiting hennar. Álitaefni er hvort til þess getur
komið að sérfræðiþekkingar sé þörf til að komast að raun um hvert sé efni laga-
reglu. Svarið við því er jákvætt. Lagareglur eru oftlega þannig að í þeim felst
tiltekið mat eða að þær vísa í tilteknar venjur6 eða vísireglur sem breytast frá
einum tíma til annars. Þetta á td. oft við þegar fella á tiltekna efnislýsingu undir
hugtök eins og „gáleysi“, „góð endurskoðunarvenja", „venja í verslunarvið-
skiptum“ en mun fleiri dæmi mætti nefna til sögunnar.
6 Venjur (réttarvenjur) eru réttarheimildir í íslenskum rétti. Dómari getur beitt þeim eins og
öðrum réttarheimildum. Annað mál er það að ráðlegt getur verið fyrir aðila að leiða tilvist
venju í ljós og efni hennar, einkum ef um er að ræða svonefnda viðskiptavenju eða ef venja
er staðbundin, sjá 2. mgr. 44. gr. eml.
289