Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Page 54

SAMLEIKUR LÖGGJAFARVALDS OG DÓMSVALDS
Samkvæmt hefðbundnum hugmyndum er lagasetning allajafna langtíma-
markmið. Lög í réttarríki eiga að vera stöðug, ekki sífelldum breytingum háð,
þau eiga að vera réttlát, aðgengileg, skynsamleg og þénanleg eða þannig að þau
séu framkvæmanleg. Þetta eru í raun sömu kröfur og upplýsingarmenn gerðu til
laganna og ýmsir siðspekingar miðalda - birtist meðal annars í formála Józku
laga frá 1241.8
Þessum áskilnaði virðist nú vera æ örðugra að fullnægja. Ber margt til og má
meðal annars nefna þetta:
Tíðar breytingar á flestum sviðum mannlífsins hafa valdið því að gömul gildi
hafa raskazt og nýjar hugmyndir rutt sér til rúms. Breytingar á þjóðfélaginu
hafa orðið svo örar að löggjafinn hefur ekki valdið því að haga löggjöf þannig
að hún aðlagist nýjum aðstæðum.
Ríkisvaldið hefur undangengna áratugi jafnt og þétt seilzt til fleiri sviða
mannlífsins, þar á meðal þátta sem vandi er að ná tökum á með skilmerkilega
orðuðum ákvæðum og reglum sem unnt er að framfylgja. Leitazt hefur verið
við að taka á siðferðilegum vanda með lagareglum. Þetta er til marks um af-
helgað þjóðfélag í siðferðilegri kreppu.
Stjórnmálamönnum á öld lýðskrums og vaxandi umsvifa þrýstihópa er nauð-
ugur einn kostur að sýna skjótan og augljósan árangur iðju sinnar. Lagasetning
er oftast langtímaviðfangsefni og ekki alltaf auðvelt að sýna áþreifanlegan
árangur góðrar löggjafar. Stjórnmál snúast því meira um skammtímalausnir á
vettvangi stjórnarframkvæmdar sem oft eru færðar í búning laga en eiginlega
lagasetningu til lengri tíma.
Við þessu hefur löggjafinn brugðizt með tvennum hætti:
Annars vegar með almennt orðuðum ákvæðum sem minna oft meira á stefnu-
yfirlýsingar og frómar óskir en eiginleg fyrirmæli og hins vegar vísireglum þar
sem skírskotað er til teygjanlegra og matskenndra hugtaka og orða. Afleiðingin
hefur orðið sú að löggjafinn hefur varpað endanlegum ákvörðunum um skipan
mála í þjóðfélaginu í vaxandi mæli yfir á herðar dómsvaldsins. Þannig hefur
dómsvaldið nálgazt lagasetningarvaldið hægt og sígandi og orðið stöðugt virk-
ara sem valdhafi í þjóðfélaginu.
VALDHEIMILDIR DÓMSTÓLA
Þetta eru tæplega ný sannindi og blasa raunar við. Hitt virðist óljósara hvaðan
dómstólunum komi vald til að setja þjóðfélaginu reglur. Löggjafinn hefur að
minnsta kosti formlega umboð kjósenda og handhafar framkvæmdavalds sækja
umboð sitt óbeint þangað. En dómsvaldið nýtur sjálfstæðis og það vekur spum-
8 Erik Kroman (þýð.): Danmarks gamle love paa nutidsdansk ved Erik Kroman under med-
virken af Stig Iuul. Andet bind. G.E.C. Gads Forlag. Kpbenhavn 1945, bls. 135-36.
296