Tímarit lögfræðinga - 01.03.1997, Blaðsíða 11

framkvæmdarvaldsins og að Alþingi sé lítið meira en afgreiðslustofnun fyrir
frumvörp og aðrar tillögur ríkisstjómar. Við þetta vil ég gera tvær athuga-
semdir:
I fyrsta lagi er það vissulega rétt að meirihluti frumvarpa á Alþingi er frá
ríkisstjórn. Jafnframt em flest þau fmmvörp sem Alþingi samþykkir sem lög
lögð fram af ríkisstjóminni. Að mínu mati er hins vegar ekkert við það að
athuga þó að frumkvæði í allri meiriháttar lagasetningu sé hjá framkvæmdar-
valdinu. Það er einfaldlega varla hlutverk þingmanna að semja eða útfæra í
smáatriðum flókna lagasetningu. Slíkt er hlutverk framkvæmdarvaldsins og til
þess hefur það sitt starfslið og sína sérfræðinga. Fmmkvæði getur að sjálfsögðu
komið frá þinginu í formi ályktana þar sem lagt er fyrir ríkisstjóm að undirbúa
löggjöf um tiltekið efni. Öll meiriháttar stefnumótun er orðin það flókið mál að
framkvæmdarvaldið með sínu umfangsmikla embættismannakerfi er í betri
aðstöðu en þingið til að sinna slíku. Þingmenn eiga hins vegar að hafa aðstöðu
til þess að leggja pólitískt mat á fmmvörp framkvæmdarvaldsins og það er
þeirra að ákveða hvort þau skuli verða að lögum eða ekki. Löggjafarvald
þingsins felst einmitt í því að hafa lokaorðin um málið.
Það er því aukaatriði þegar rætt er um löggjafarvald þingsins hvort frum-
kvæðið að lagasetningu kemur frá þingmönnum sjálfum eða hvort þingmenn
taki þátt í tæknilegum undirbúningi og samningi frumvarpa eða ekki.
Aðalatriðið er að þingið hefur valdið til að ákvarða hvað skuli vera lög og hvað
ekki og það þarf að tryggja því aðstöðu til að rækja það hlutverk.
Síðari athugasemd mín tengist þeirri fyrri því hún varðar staðhæfinguna um
Alþingi sem afgreiðslustofnun fyrir ríkisstjórn. Þegar meðferð stjómarmála á
Alþingi er athuguð má sjá að þessi staðhæfing er röng. Almennt getum við sagt
að stjómarmál fái vandlega umfjöllun í nefndum þingsins og meiri hluti
stjómarfmmvarpa tekur einhverjum breytingum. Þó að flestar þessar breytingar
séu minni háttar þá eru líka dæmi þess að þingnefndir breyti stjómarfrum-
vörpum verulega. Vissulega fær ríkisstjórn í gegn þau mál sem varða
grundvallarstefnu hennar, t.d. varðandi efnahags- og atvinnumál. I slíkum mál-
um gerir Alþingi yfirleitt litlar breytingar.
I fjölda annarra mála hefur þingið hins vegar verulegt svigrúm til breytinga
jafnvel þó að um meiriháttar stjórnarframvarp sé að ræða. Oft er þá um að ræða
mál sem þingmenn eru sammála að setja þurfi löggjöf um (t.d. bamalög,
tölvulög og lög um umhverfismat). Slík mál hafa tekið verulegum breytingum
í meðferð Alþingis. Um þessi mál er hins vegar mun minna fjallað í fjölmiðlum
meðan pólitísku átakamálin eru í sviðsljósinu.
Þessi atriði era dregin fram til að undirstrika að þó að hin pólitísku tengsl
Alþingis og framkvæmdarvalds takmarki pólitískt svigrúm þingsins er fjarri
raunveruleikanum að lýsa Alþingi þar með sem handbendi eða afgreiðslu-
stofnun fyrir framkvæmdarvaldið.
Einnig má nefna að á síðustu ámm hefur ýmislegt verið gert til að styrkja
stöðu þingsins. I því sambandi vil ég einkum minnast á fjögur atriði. Þrjú
5