Tímarit lögfræðinga - 01.03.1997, Blaðsíða 13

Samkvæmt þeim breytingum sem gerðar voru 1991 á stjómarskránni verður
landið aldrei þingmannslaust. “Alþingismenn skulu halda umboði sínu til
kjördags” segir nú í stjórnarskránni. Afram verður þó hægt að rjúfa þing, þ.e.
stytta kjörtímabilið og efna til kosninga en þingmenn munu halda umboði sínu
fram að kjördegi.
Ljóst er að algjörlega ný mynd blasir við ríkisstjórn sem komin er í minni-
hluta og hyggst beita þingrofi meðan þing situr. Þar sem þingmenn halda
umboði sínu til kjördags getur ríkisstjómin ekki sent þá heim gegn vilja þeirra
og hún getur ekki skotið sér undan vantrausti eða áfrýjað málum til þjóðarinnar
eins og áður var mögulegt þar sem það er nú á valdi meirihluta þingsins að
ákveða hvort tillaga um þingfrestun nær fram að ganga. Meirihlutinn gæti því
haldið áfram að setja lög og gert ríkisstjóminni ýmsa skráveifu fram að kjör-
degi. Ríkisstjórn væri í reynd gert ómögulegt að starfa á þeim dögum sem líða
fram að kosningum. Ríkisstjórn sem komin væri í minnihluta lfkt og 1931 og
1974 yrði því í mjög erfiðri aðstöðu til að rjúfa þing í óþökk meirihluta þings.
Niðurstaða mín er því sú að ríkisstjórn sem komin er í minnihluta muni því
eiga erfiðara með en áður að beita þingrofsvaldinu. Væntanlega munu því
ríkisstjómir síður nota þennan rétt og frekar segja af sér ef þær em komnar í
minnihluta og þá muni stjórnarandstaða mynda ríkisstjóm. Þingrofí verður því
væntanlega ekki beitt í framtíðinni meðan þing situr nema með sam-
komulagi stjórnar og stjórnarandstöðu.
Málið getur horft öðru vísi við ef þing situr ekki, samanber umræðu í ágúst
1994 um að rjúfa þing og efna til kosninga. Forsætisráðherra var þá undir
þrýstingi að rjúfa þing og efna til kosninga þar sem flokkur hans var talinn
standa vel að vígi til kosninga á þeim tíma. Forsætisráðherra hefði getað rofið
þing þótt samstarfsflokkurinn, Alþýðuflokkurinn, hefði ekki verið sammála
þeirri ákvörðun.
Þótt staðan sé þama nokkuð önnur þegar þing situr ekki er samt ljóst að
veruleg breyting hefur orðið á þeim möguleika sem ríkisstjórn hefur til að beita
þingrofsvaldinu í óþökk meirihluta þings.
3. Þriðja atriðið varðar bráðabirgðalagavaldið
Þegar stjórnarskránni var breytt 1991 vom ekki gerðar grundvallarbreytingar
á sjálfu ákvæðinu um útgáfu bráðabirgðalaga. Það var að vísu rætt um að fella
brott sjálft bráðabirgðalagaákvæðið en ekki náðist samkomulag um að stíga
slíkt skref. Engu að síður fólu þær breytingar sem gerðar vom á stjórnarskránni
1991 í sér þáttaskil varðandi grandvöll bráðabirgðalagaútgáfu og þýða í reynd
að bráðabirgðalagaákvæðið hefur minna gildi en áður. Það sem hér skiptir máli
er að þingið stendur nú allt árið og því erfíðara að réttlæta beitingu 28. gr.
Það er í reynd hægur vandi að kalla þing saman með stuttum fyrirvara og ekki
þarf að eyða tíma í formsatriði eins og þingsetningu, kjör embættismanna og
nefnda.
7