Tímarit lögfræðinga - 01.06.1999, Side 46

7. ER ÍSLENSKA RÍKIÐ SKAÐABÓTASKYLT GAGNVART
ERLU MARÍU SVEINBJÖRNSDÓTTUR Á GRUNDVELLI
MEGINREGLU EES-SAMNINGSINS
UM SKAÐABÓTASKYLDU SAMNINGSAÐILA?
1. INNGANGUR
Það er meginregla EES-samningsins að samningsaðilum ber skylda til að sjá
til þess að það tjón fáist bætt sem einstaklingar verða fyrir vegna vanefnda
ríkisins á skuldbindingum sínum samkvæmt EES-samningnum og sem við-
komandi EFTA-ríki ber ábyrgð á. Að þessari niðurstöðu komst EFTA-dóm-
stóllinn hinn 10. desember 1998 í máli E-9/97: Erla María Sveinbjömsdóttir
gegn íslenska ríkinu. Málið kom til umfjöllunar dómstólsins eftir að Héraðs-
dómur Reykjavíkur óskaði ráðgefandi álits um túlkun EES-samningsins á
grundvelli 1. mgr. 1. gr. laga nr. 21/1994, sbr. 34. gr. EES-samningsins. Er það
í fyrsta sinn sem íslenskur dómstóll færir sér í nyt þessa heimild að lögum við
úrlausn ágreinings er fyrir honum liggur.
Niðurstaða hins ráðgefandi álits er einkar áhugaverð. Hún snertir eðli EES-
samningsins og stöðu hans að landsrétti þeirra EFTA-ríkja sem eiga að samn-
ingnum aðild. Fer þar álitamál sem íslenskir lögfræðingar hafa gjaman rökrætt.
í umræðunni hefur á það verið bent að EES-samningurinn sé í raun ekkert
annað en þjóðréttarsamningur og sem slíkur geti hann ekki haft áhrif nema í
samskiptum þeirra þjóða sem eiga að honum aðild. Aðrir hafa á hinn bóginn
lagt áherslu á sérstöðu EES-samningsins og það að samningurinn felur á marg-
an hátt í sér víðtækari skyldur og réttindi en almennt gerist um þjóðréttarsamn-
inga. Segja má að EFTA-dómstóllinn hafi nú staðfest skilning hinna síðar-
nefndu. Meginregla um skaðabótaskyldu aðildarríkja felur í sér ríkari rétt ein-
staklingsins til að styðjast við þjóðréttarreglur fyrir dómstólum landsréttar en
almennt er gert ráð fyrir meðal þjóða sem byggja stjómskipun sína á tvíeðli
réttarins.1
Eftirfarandi umfjöllun má skipta í femt. í fyrsta lagi em reifuð helstu atvik
og niðurstöður EFTA-dómstólsins í máli Erlu Maríu. í öðru lagi er vikið að
þeim þáttum álitsins sem helst þykir ástæða til að gera athugasemdir við. í
þriðja lagi er fjallað um efni meginreglu EES-samningsins um skaðabótaskyldu
samningsaðila svo sem um skilyrði bótaskyldunnar og önnur atriði. Er þá
einkum stuðst við forsendur hins ráðgefandi álits en þeim til fyllingar er dóma-
framkvæmd Evrópudómstólsins. í fjórða og síðasta lagi er fáeinum orðum vikið
að sjónarmiðum sem hafa ber í huga við mat á því hvort íslenska ríkið sé bóta-
skylt gagnvart Erlu Maríu á grundvelli meginreglunnar um skaðabótaskyldu
samningsaðila.
1 Sjá um hin hefðbundnu sjónarmið um tengsl þjóðaréttar og landsréttar Gunnar G. Schram:
Ágrip af þjóðarétti. Úlfljótur, Reykjavík 1986, bls. 13-16.
112