Hugur - 01.01.1989, Side 19

HUGUR
ÞORSTEINN GYLFASON
kerfisins.25 Hjá Wittgenstein voru allar sannar setningar
sannanlegar með sama einfalda ósegjanlega hætti. Og hér
mætti tína miklu fleira til.
En hvað sem olli byrjaði Wittgenstein upp á nýtt árið 1929.
Framan af er viðfangsefnið merking setningar alveg eins og
það var, en nú fer hann að hugsa um efnið í ljósi hversdags-
legrar orðanotkunar einstakra orða. Þess vegna er í Rannsókn-
um um heimspeki töluvert mál um merkingu orðsins „leikur“
og ennþá meira mál um merkingu orðsins „sársauki“.26 í
þessari merkingargreiningu Wittgensteins var eiginlega fólgin
ný aðferð til að fást við heimspekileg viðfangsefni af hvaða tæi
sem vera skal, og hún hefur haft margvísleg áhrif eftir hans
dag. En þetta var bara byrjunin. A endanum var Wittgenstein
að glíma við tvær af rótgrónustu ráðgátum heimspekinnar á
síðari öldum sem hann hafði báðar leitt hjá sér að mestu í
Ritgerðinni: gátuna um samband sálar og líkama og gátuna um
frelsi viljans. Þær tengdust upphaflegu viðfangsefni hans -
merkingu mannlegs máls - þannig að hann þóttist sjá að hann
gæti ekki gert almennilega grein fyrir merkingu nema með því
að gera jafnframt grein fyrir hlutum eins og skilningi og þar
með hugsun, og líka fyrir ætlun og þar með vilja. Úr þessu
varð langsamlega frumlegasta glíma við gáturnar um
sjálfstæði sálarinnar og frelsi viljans sem til er í sögu heim-
spekinnar á nýöld, allt frá döguin Descartes sem bjó þessa
heimspeki til og gerði þessi tvö vandamál að hornsteinum
hennar. Frumleikinn á sér þá skýringu á parti að Wittgenstein
las næstum því enga aðra heimspeki um dagana en þá sem hann
skrifaði sjálfur. Hann las hana ekki einu sinni í skóla, því að
hann var verkfræðingur að mennt eins og fram er komið. En
gáum að því að það er ekki allt fengið með frumleika. Þó að
nóg sé af honum er eftir að vita hvort hugmyndir hins frum-
lega manns eru sannar eða ósannar, röksemdafærslurnar gild-
ar eða ógildar, spurningamar sem hann spyr merkilegar eða
ómerkilegar, sjónanniðin frjó eða ófrjó.
25 Sjá um þetta efni bók Hofstadters Gödel, Escher, Dach: An Eternal
Golden Braid.
26 Ludwig Wittgenstein: Philosophical Investigations §§66-75 og §§242-
309.
17