Hugur - 01.01.1989, Page 68

SlDl-RÆÐI KANTS OG AFSTÆÐISHYGGJA
HUGUR
Eru til cinhverjar aðrar leiðir en þessar tvær? Já, þriðja
leiðin er að fallast á afstæðishyggju og segja að við sumum
siðferðilegum spurningum sé ekkert eitt rétt svar. Þetta þarf
ekki að fela í sér að öll svör séu jafn góð. Sum geta verið
öldungis ólæk að mati allra sem hugleiða málið af einhverri
alvöru þótt þeir séu ekki sammála um neitt eitt. Þessi leið
útilokar helclur ekki að við höldum okkur við öll höfuðatriðin í
siðfræði Kants. Við getum valið hana án þess að hafna þeirri
kenningu að siðadómar séu frábrugðnir öðrum dómum að því
leyti að þeir grundvallist á hugsjónum eða fyrirmyndum
skynseminnar, það er einhvers konar skynsamlegum hug-
myndum um fullkomnun. Við þurfum heldur ekki að hafna
þeirri kenningu Kants að siðferðilegt ágæti manna sé fólgið í
hlýðni við skynsemina. Eina breytingin sem við þurfum að
gera á siðfræði Kants, ef við fylgjum þessari afstæðishyggju,
er sú að gera ráð fyrir að fyrirmyndir eða hugsjónir
skynseminnar séu breytilegar frá manni til manns.
Þetta kann að virðast fýsilegur kostur, meðal annars vegna
þess að það blasir við að hugmyndir manna um siðferðileg efni
eru ólíkar: Fólk hefur ólíkt gildismat og ólíkar hugsjónir. Þar
sem afstæðishyggjan viðurkennir þetta viðurkennir hún að
siðfcrðileg ágreiningsefni séu í raun og veru siðferðileg
ágreiningsefni. Hún gengur því ekki eins þvert gegn stað-
reyndum og hinar leiðirnar tvær. En er þessi kostur svo
fýsilegur sem hann kann að virðast? Hugsum okkur til dæmis
siðferðilegan ágreining um réttmæti líknarmorðs: Læknar
standa frammi fyrir því að geta haldið lífi í manni sem hefur
óskað þess að fá að deyja. Ilugsum okkur að sjúklingurinn hafi
óskað þess að tækjabúnaðurinn sem viðheldur líftórunni í
honurn verði tekinn úr sambandi og síðan hrakað svo að hann
geti með engu móti tjáð heila hugsun. Nú telja sumir óverjandí
að aflífa sjúklinginn en aðrir telja það siðferðilega skyldu sína
að verða við síðustu ósk hans. Málin eru rædd fram og aftur
þar til einhver sem hefur lesið siðfræði Kants og þótt
fyrrgreind afstæðishyggja fýsileg gengur á milli deiluaðila og
segir: „Þið hafið allir rétt fyrir ykkur og hver ykkar sem er
getur gert það sent hann telur réttast og verið sáttur við sam-
visku sína á eftir. Af þessu leiðir að báðir kostimir eru
siðferðilega jafn réttir svo það skiptir raunar engu hvor er
66