Melkorka - 01.12.1944, Qupperneq 18

fylgi sérstöku nafni í sumum ættum, líka rót sína
að rekja til tíma þessa mikla barnadauða. Hennar
verður oft vart ennþá, enda þótt ungbarnadauSi
hafi minnkaS afar mikiS og fljótt.
Undir eins og rýmka tekur um fjötrana og
farginu á þjóSinni léttir fer aS draga úr barna-
dauSanum. Á árunum 1895—1904 er hann kom-
inn ofan í 11 af 100 í staS 34 áSur. SíSan hefur
ungbarnadauSinn minnkaS jafnt og þétt og svo
er nú komiS, aS hann er minni hér en í flestum
öSrum löndum. Eitt áriS, 1938, hlotnaSist ís-
landi sá heiSur aS hafa minnstan barnadauSa í
heimi miSaS viS hundraSstölu, eSa 2,9 af hundr-
aSi. Slíkt hefSi þótt fyrirsögn einni öld áður, og
árangurinn er óneitanlega glæsilegur samanboriS
viS tímana þá.
En barnadauSinn er samt allt of mikill enn og
engum vafá er þaS undirorpiS, aS úr honum má
draga til mikilla muna. ViS vitum nú, aS ung-
barnadauSi er ekki ill nauSsyn. ViS vitum, aS
baráttan viS hann er ekki vonlaus. Þeirri baráttu
linnir ekki fyrr en svo er komið, aS fyrsta bernsk-
an hefur öSlazt lífsskilyrSi a. m. k. til jafns við
önnur aldursskeiS, en horfur eru á, aS þau fari
æ batnandi.
ViS höfum leyfi til aS vera bjartsýn, þegar þess
er gætt, hve mikiS hefur unnizt á, þrátt fyrir þaS,
aS hvergi nærri hefur veriS aS börnunum búiS
sem skyldi, hvorki fyrir né eftir fæSinguna, og
margir eru annmarkarnir á ungbarnagæzlunni ó-
upprættir enn.
Þegar ég kom af sögusýningunni um daginn,
fór ég aS blaSa í „Lækningabók fyrir almúga“,
eftir Jón Pétursson, sem læknir var á NorSurlandi
frá 1775 til 1801. Bókin kom þó ekki út fyrr en
aS honum látnum, þ. e. a. s. 1838, eSa réttum
100 árum áSur en ísland hafSi minnstan barna-
dauða í heimi. Sveinn Pálsson, læknir, sá mikli
gáfumaSur og snillingur, hafSi þá ásamt Jóni
Þorsteinssyni landlækni, yfirfariS handritiS og
gert athugasemdir viS þaS. Fyrstu 50 blaSsíSur
bókarinnar fjalla um ungbarnagæzlu og barna-
sjúkdóma.
ÞaS er fróSlegt aS bera saman viðhorfiS þá og
nú og athuga, hvað þeim félögum hefur helzt þótt
ámælisvert og ástæða til að fást um. Ég býst viS,
að nútíma mæðrum þætti undarlegt, að ekki skuli
vera vikiS einu orði aS lystarleysi ungbarna. Sú
vöntun stafar áreiðanlega ekki af vangá, heldur
mun hér aðeins um aS ræða enn eina sönnun
viðskiptakenningarinnar gömlu um framboð og
eftirspurn. Maturinn hefur ekki veriS það mikill,
að lystin hrykki ekki til. Þá er þess að vænta, að
mæSrum, sem eiga kost á gljáandi gúmmítátum
til að aflaga góma barna sinna með, mundi þykja
dúsan ógeðsleg. Dúsan var trafdula, sem barnið
tottaði sér til værðar. 1 hana var ýmist látin fisk-
lifur eða tuggið í hana harðmeti. Sveinn Pálsson
átelur það, að gamalt fólk, illa tennt, skuli vera
notað til slíkra verka. Hann bendir réttilega á, að
„heilnæmara sé að fáveltenntan, góðlyndan mann
til þess.“ Aftur á móti er ekki ósennilegt, að Jón
gamli Pétursson hefði hneykslazt á klæðnaði
vorra tíma barna, ætti hann kost á að sjá þau
nú, kappklædd, í hverri ullarflíkinni yfir annarri
í brennandi eða steikjandi hverahita. Líklega
mundi hann þá endurtaka sín fyrri orS og átelja
dúðið á þessa leið: „Sá soðhiti, sem slíkt aflar
börnunum, gerir þau dáðlaus og þrútin.“ ViS þau
orð má bæta kvefgjörn og kvillasöm. Hinsvegar
mundi hann líka álíta það ósvinnu að taka börn-
in úr fötum til að lauga þau í sól og lofti, og víst
er um það, að þannig líta margar mæður enn í
dag á sólskinið, telja það frekar til gamans en
gagns og geisla föt barna sinna og barnavagna,
en forðast birtuna á hörund þeirra sem heitan
eld. —
Matur er mannsins megin, og því er fróðlegt
að athuga, hvernig mataræði ungbarnanna var,
þegar barnadauðinn var um það bil 118 sinnum
meiri en nú. Um það segir í bókinni: „MóSur-
mjólkin er án efa nýfæddra barna hið hollasta og
náttúrlegasta næringarmeðal.“ Þá voru sára fá
börn höfð á brjósti. Þær konur, sem nokkur tök
höfðu á að ná í kúamjólk, lögðu ekki börn sín á
brjóst. ÞaS gerðu aðeins þurrabúðar- og hús-
konur, sem enga kúna áttu. Brjóstamjólkin var
álitin óholl og jafnvel eitruð, sérstaklega ef konan
át mikið af trosi. MeSal annars var ætlað, að
brjóstamjólk ætti sök á Vestmannaeyja-ginklofan-
um, og sú firra á vafalítið mikinn þátt í því van-
mati á henni, sem enn verður vart á okkar dög-
48
MELKORKA