Melkorka - 01.12.1944, Síða 35

hún varð ekkja ritaði hún skáldsöguna „Amt-
mannens dötre“, sem út kom í tveim bindum.
Sagan gefur ágæta og sanna lýsing á lífi embætt-
ismannsfjölskyldu í sveit á fyrri helming 19. ald-
ar. Þar er hulunni flett af því, hve kjör dætranna
voru í raun og veru bágborin. Dætur „heldri
manna“ þess tíma voru að ýmsu leyti ver staddar
en alþýðustúlkurnar. Bræður þeirra hlutu jafnan
beztu menntun, sem völ var á, en þær voru úti-
lokaðar frá því að afla sér æðri menntunar. Á
hinn bóginn var „dyggðar“ þeirra í orðum og
athöfnum, — það liggur nærri að bæta við:
jafnvel í hugsunum — gætt af hinni mestu ná-
kvæmni. Það þótti hin mesta óhæfa, ef stúlka
léti á nokkurn hátt á því bera, að hún væri ást-
fangin, og sízt af öllum mátti sá maður, sem
málið varðaði, fá nokkurn grun um það. Venju-
lega fór svo, að stúlkan var gefin þeim manni,
sem fyrstur bað hennar, og gat veitt henni við-
unandi efnakjör í hjónabandinu. Var sjaldan erf-
itt að fá samþykki stúlkunnar til þeirrar ráða-
breytni. Það var ekki glæsileg hugsun, að verða
ef til vill „gömul jómfrú“ á heimili einhvers ætt-
ingja, því um aðra framtíð var naumast að ræða
fyrir „heldri manna“ dætur, sem ekki giftust. —
Gegn kúgun tilfinningalífs konunnar og þeirri al-
mennu skoðun, að hjónabandið væri hinn eini
atvinnuvegur hennar rís Camilla Collett í sög-
unni um dætur amtmannsins. Bókin er þannig
skrifuð í ákveðnu augnamiði, en það þótti gagn-
rýnendum þeirra tíma galli. Slíkt átti að vera ó-
samrýmanlegt sannri list, að skoðun þeirra. En
brátt breyttist sá bókmenntasmekkur, er Georg
Brandes hafði flutt hina frægu fyrirlestra sína:
„Hovedströmninger i det 19. Aarhundredes
Litteratur“ við Kaupmannahafnarháskóla, og
raunsæisstefnan hélt innreið sína í norrænar bók-
menntir. Nú var það talið sjálfsagt að skáldsög-
ur og leikrit væru rituð í ákveðnum tilgangi. Það
má því skoða söguna um dætur amtmannsins sem
brautryðjendaverk í norskum bókmenntum. Hún
er fyrsta skáldverk raunsæisstefnunnar í Noregi.
Sagan varð mjög vinsæl og þýdd á helztu
tungumál Evrópu. Það er athyglisvert, að hún
hafði djúp áhrif á hina ungu rithöfunda Henrik
Ibsen og Jonas Lie og opnaði þeim ný sjónar-
Camilla Collett
svið. Þeir völdu sér síðar báðir svipað efni til
meðferðar („Kjærlighetens komedie“, „Kom-
mandörens dötre“). Það má vera konum gleði-
efni, að slík andans stórmenni sem Ibsen og Lie
skyldu verða einlægir vinir og aðdáendur Cam-
illu Collett. Meðal þeirra er lítið gerðu úr skáld-
konunni og skapraunuðu henni vegna málstaðar
hennar og skoðana, er ekki kunnugt um neina
afburðamenn. Það kemur engum á óvart, sem
kynnt hefur sér kvenlýsingar Ibsens, þótt hann
hefði hinar mestu mætur á Camillu Collett. Hin
skyggna réttlætiskennd hennar og djarfhuga upp-
reisn gegn hefðbundnu ranglæti og fordómum
hlaut að draga að sér athygli mannþekkjarans
mikla. Því hefur verið haldið fram, að Ibsen hafi
haft Camillu Collett í huga, er hann lýsti skapgerð
Nóru í leikritinu „Brúðuheimilið“.
Síðustu 25 ár ævi sinnar ritaði Camilla Collett
einkum áróðursrit um kvenréttindamál og hóf
með skrifum sínum baráttu fyrir bættum kjör-
um kvenna í föðurlandi sínu. í „Siste blade“, þar
sem hún í fyrsta sinni ritar undir fullu nafni,
ákærir hún í sterkum orðum karhnanninn fyrir
melkorka
65