Melkorka - 01.05.1945, Page 47

verksins og yfirskyggi í hljóðlátri tign hin glæsilegustu
afrek karlmannsins. Það væri liægt að nefna mörg dæmi
úr bókmenntum fjarlægra alda þessu til stuðnings, en
eitt hið áþreifanlegasta er Penelópa Hómcrs. Þytur
spunans, lágvær og tregaþrunginn, í stöðugu einvígi við
örvæntingarfulla þögn, verður okkur miklu hugstæðari
en brimgnýrinn og vopnalrrakið í hrakningum Odys-
seifs, jafnvel þótt biðlund l’enelópu og viljaþrek sé
kannski ofviða skilningi sumra nútímakvenna og lítill
vafi geti leikið á því, að kostir hennar hafi miklazt á
listræna vísu fyrir sjónum Hómers. Hugmyndir elleftu-
aldarmannsins Omars IChayyáms um hlutverk konunnar
stinga hinsvegar í stúf við hinar naglföstu borgaralegu
skoðanir, sem átt hafa fjölmenna og harðsnúna formæl-
endur á öllum tímum. Hann lætur sér siðferðilegar
dyggðir hennar og húsmóðurhæfileika í léttu rúmi
liggja, en Jrykir mest um vert, að hún sé skemmtileg ást-
mey, fögur, ljóðelsk, hrifnæm, söngvinn og uin fram
allt ekki í vínbindindi. Því verður ekki neitað, að kven-
hugsjón Omars Khayyáms er íklædd pelli hins óraun-
verulega eða fágæta og varla ákjósanleg sein fyrirmynd
í daglegu lífi, cn allt um það hygg ég, að flest skáld
vildu kveðið hafa unnustu sinni þessa ógleymanlegu fer-
hendu lians, sem ég leyfi nrér að tilfæra hér í þýðingu
Magnúsar Asgeirssonar:
Ó, ástin mín, vœri okkur tveimur háð
vort angurlif og gjörvallt heimsins ráð,
hvort myndum við ei mola allt i smátt
og móta að nýju, unz hjartans þrá er náð.
VII) SKULUM hlaupa yfir miðaldirnar og sleppa
blómaskeiði riddaraskáldskapar og klausturssagna, [iví
að algcr Jráttaskipti unr stöðu konunnar í bókmenntun-
um hefjast ekki fyrr en með frönsku stjórnarbylling-
unni. Gildi frönsku stjórnarbyltingarinnar fyrir mann-
kynið er óþarft að ræða hér. Hún olli aldahvörfum i
sókn þess til aukins réttlætis í sambúðarháttum, frelsis
og menningar. Fall lénsskijrulagsins táknaði ekki ein-
ungis minni stéttamun en áður og sanngjarnari arð-
skiptingu, heldur birti það jafnframt í hillingum þá
stund, sem biliö milli kynjanna yrði brúað. Hjól fram-
þróunarinnar tók skyndilega fjörkipp og hefur æ síðan
aukið hraðann, en nýjar stefnur, tæknilegir sigrar og
félagslegar umbætur hafa lneytt yfirbragði heimsins og
hugmyndakerfi mannanna svo að segja ár frá ári. Smárn
saman fóru skáldin að nota fleiri liti en hvítan og svart-
an, Jiegar [>au máluðu mynd af konu í verkum sínum.
Og samhliða því, sem aðstaða konunnar innan þjóðfé-
lagsins færðist í réttlátara horf, líffræðilcg þckking
jókst og sálvísindi ruddu sér til rúms, varð myndin
stærri og marghrotnari, eðlilcgri og raunhæfari, en um
leið sannari. I bókmenntum nítjándu aldarinnar má
fylgja þessum gerbreytingum stig af stigi, þar sem skáld-
in tengja konuna æ fastar við samfélagið, — umhverfið,
sem lnin sprettur upp úr, menntunina, sem fellur í hlut
hennar, kjörin, sem hún.býr við, en leitast einnig við að
öðlast dýpri skilning á eðli hennar en áður. Að visu
fjallar drjúgur hluti skáldrita Viktoríutímabilsins svo-
kallaða um hvatalíf konunnar, og tugir ágætra höf-
unda, ekki hvað sízt í Frakklaiuli, tóku sér fyrir hendur
að beina kastljósinu að ofsafengnum eða sjúklegum
kynnautnum hinna úrkynjuðustu og spilltustu yfirstétt-
arkvenna, stundum í siðferðilegum tilgangi eða sálkönn-
unarskyni, en oft án hvorstveggja, svo að árangurinn
varð aðeins marklaus klænmi. Vanmenntuð skáld og
grallarar hafa svo allt fram á þennan dag haft yndi af
að semja í lélcgasta stíl þessa tímbils, gerzt sérfræðing-
ar í hvílusiðum og dregið furðulega stóran lesendahóp
að þessari löngu úreltu sagnalegund. En breytingarnar
á mynd konunnar í bókmenntunum verða okkur bezt
ljósar, þcgar við lesum verk höfuðsnillinga nítjándu ald-
arinnar. Zola, Balzac, Flaubert, Maupassant, Thackeray,
Tsjekoff, 'I'olstoy, Dostojefski, Ibsen og Strindberg ættu
að geta staðfest þessi ummæli ásamt fjölda annarra stór-
skálda, enda væri fróðlegt að bera Maríu ntey, Lysiströtu
Aristofanesar og Penelópu Hómers saman við Nönu, frú
Bovary, Önnu Kareninu eða Heddu Gabler. Þó mun
varla ofmælt, að hlutur konunnar innan bókmenntanna
hafi aldrei vcrið stærri en síðastliðin fjörutíu ár, mynd
hennar aldrei lífrænni, aldrei fegurri né tignari. En á-
stæðnanna fyrir því þarf ekki lengi að leita. A þessum.
fjörutíu árurn liefur verksvið konunnar í þjóðfélaginu
vaxið án afláts, líf og menning bcggja kynjanna vcrið
samtvinnaðri en nokkru sinni fyrr, og síðast, en ekki
sízt: ný þjóðmálastefna, sem tryggir konum fullkomið
jafnrétti, heftir breiðzt óðfluga út um heiminn og þegar
ríkt í röskan aldarfjórðung á sjötta hluta jarðarinnar.
Eldur hinnar blóðugu styrjaldar, sem nú er senn á enda
liðin, hefur brennt sundur síðustu leifar þeirrar kenn-
ingar, að konum sé fyrirmurrað sökum áskapaðra líf-
fræðilegra tálmana að geta í einu og öllu gerzt jafnokar
karla. Þær hafa fyrir löngu kveðið sjálfar niður þessa
firru, að því er til andlegra starfa tekur, vísinda og
lista, en einmitt á þessari stundu vinna miljónir þeirra
hin erfiðustu verk við hverskonar framleiðslu, stundum
við aðstæður, sem hefðu verið álitnar vöskustu karl-
mönnum ærin þolraun fyrir nokkrum áratugum. Enn-
frémur mætti minna á, að konur leysa nú ekki aðeins af
liendi vandasömustu og ábyrgðarmestu hjúkrunarað-
gerðir inni i kúlnahrið fremstu víglínunnar, heldur
hervæðast þær, hlaða götuvígi, gerast fyrirliðar skæru-
flokka og berjast víða um lönd af dæmafárri liugprýði
gegn fjendum frelsis og siðmenningar.
Það væri freistandi að rita langt mál um hið nýja
hlutskipti kbnunnar, ba-ði í lífi þessarar aldar og bók-
menntum. Breytingarnar, sem gerzt hafa hér á landi á
ótrúlega skömmum tíma, myndu einar reynast viðamik-
ið rannsóknarefni. Það er til dæmis breitt bil milli
gömlti bóndakonunnar við móeld fornra hlóða í sótugu
torfeldhúsi og ungu húsmóðurinnar í Reykjavík, sem
MELKORKA
43