Heilbrigðismál - 01.06.1991, Qupperneq 4

Níels
Dungal
Á 40 ára afmæli Krabbameinsfé-
lags fslands skal minnst þess
manns sem var brautryðjandi í
rannsóknum á krabbameini á fs-
landi og einn af frumkvöðlum að
stofnun samtaka landsmanna til
þess að vinna gegn þessum vá-
gesti. Auk þess lét Dungal, eins og
hann var oft nefndur og flestir fs-
lendingar vissu þá við hvem var
átt, til sín taka á mörgum öðmm
sviðum heilbrigðismála af þeim
óbilandi áhuga og dugnaði sem
einkenndu hann. Saga læknisfræði
á íslandi á þessari öld verður ekki
skrifuð án þess að nafn Dungals
beri þar hátt. Níels Dungal var
prófessor í meinafræði í lækna-
deild Háskóla fslands og forstöðu-
maður Rannsóknastofu Háskólans
frá 1926 til dauðadags, árið 1965.
Hann var rektor Háskólans 1936-
39. Dungal var formaður undir-
búningsnefndar að stofnun
Krabbameinsfélags Reykjavíkur
(1949) og fyrsti formaður þess.
Hann var fyrsti formaður Krabba-
meinsfélags íslands (1951) og
gegndi því starfi þar til að hann
lést. Hann hóf útgáfu Fréttabréfs
um heilbrigðismál í desember 1949
og skrifaði allt efni þess samfellt til
ársloka 1957. Þetta fréttabréf var
fyrirrennari Heilbrigðismála.
Dungal var fjölgáfaður, hug-
myndaríkur og framkvæmdasamur
og lét yfirleitt ekki standa við orðin
tóm. Áhugasvið hans innan fræði-
greinar sinnar, bókmennta, vís-
inda og lista voru ótakmörkuð.
Hann skrifaði umdeilda bók um
kirkjuna, var þekktur fyrir orkí-
deurækt og lék ágætlega á píanó.
Hann var hrókur alls fagnaðar í
samkvæmum, enda bæði mælskur
og fyndinn, og talaði nokkur er-
lend tungumál reiprennandi.
Hróður hans barst víða enda var
hann „heimsmaður" í orðsins
fyllstu merkingu. Hann las og
skrifaði ósköpin öll, sérstaklega
um heilbrigðismál, og hann var
óspar á að fræða almenning og
birtist sú fræðsla fyrst og fremst í
Fréttabréfinu þar sem hann snéri
oft torskildu læknisfræðilegu efni á
gott og skiljanlegt mál.
Af Fréttabréfi um heilbrigðismál
sést hversu víða hann fór og
hversu framsýnn hann var um
margt sem snerti heilbrigði. Gott
dæmi um fjölbreytni í efnisvali eru
kaflarnir í fyrstu tveimur heftun-
um: Verksmiðjustarfsemi líkam-
ans, rannsóknastöð á fslandi fyrir
næma sjúkdóma, nýtt sjóveikis-
meðal, nýtt lyf gegn berklaveiki,
áfengi, skrásetning krabbameins-
sjúklinga, fullorðnar frumbyrjur,
frjósemi karlmanna, kuldabólga,
smithætta frá dýrum, beinkröm,
matareitranir í Hafnarfirði, atóm-
orkulækning á fslandi og matvæla-
framleiðsla og kynbætur.
Rannsóknir og störf Dungals að
búfjársjúkdómum breyttu verulega
afkomu íslenskra bænda sem
stunduðu sauðfjárrækt. Hann lét
gera bóluefni gegn lungnapest,
lambablóðsótt og bráðapest, sem
enn eru unnin meira og minna
með hans aðferðum. Hann bjó til
mjög virkt ormalyf, sem lengi var
notað og gekk undir nafninu
Dungalslyf. Hann kannaði og stað-
festi hina miklu útbreiðslu sulia-
veiki í mönnum og dýrum hér á
landi á fyrri hluta aldarinnar.
Um þátt Dungals í krabbameins-
rannsóknum þyrfti að fjalla sér-
staklega og í löngu máli til þess að
gera honum nægileg skil. Einkum
var magakrabbamein honum hug-
leikið og var hann um nokkurt
skeið í fararbroddi í heiminum
varðandi hugmyndir um tengsl
fæðu við myndun æxlisins og um
faraldsfræðilegar rannsóknir á því
(sjá Heilbrigðismál 3/1989, leiðara).
Hann var einn af fyrstu læknum til
að benda á skaðsemi tóbaksreyk-
inga og hættuna á lungnakrabba-
meini. Baráttan gegn reykingum
varð því snemma eitt af aðalverk-
efnum krabbameinsfélaganna.
Lengi býr að fyrstu gerð, segir
máltækið. Enn, eftir 40 ára starf og
við gjörbreyttar aðstæður, eru að-
alverkefni Krabbameinsfélags ís-
lands þau sem Dungal og sam-
starfsmenn hans settu á oddinn í
upphafi: Krabbameinsleit, krabba-
meinsskráning og almennings-
fræðsla um krabbamein. Ber það
betur en orð fá lýst vitni um
framsýni þessa merka forystu-
manns okkar.
Jónas Hallgrímsson,
prófessor.
4 HEILBRIGÐISMÁL 2/1991