Heilbrigðismál - 01.06.1991, Blaðsíða 7

HEILBRIGÐISMÁL
höfðu innan við 1% sjúkdóminn.
Hann var miklu algengari í borg-
um en í sveitum og lfka algengari
meðal þeirra sem unnu huglæg
störf en líkamleg. Síðasta áratug-
inn höfðu hins vegar 10-15% Sviss-
lendinga frjónæmi. Tíðnin virðist
svipuð meðal annarra þjóða.
Ekki er hægt að fullyrða með
vissu hver tíðnin er hér á landi.
Um það bil 68% þeirra sem komu
til mín með ofnæmiskvef á fyrri
hluta síðasta áratugar voru með of-
næmi fyrir grasfrjóum. Könnun
sem gerð var á fólki á aldrinum
milli fertugs og fimmtugs árið 1975
benti til þess að tíundi hver hefði
fengið ofnæmiskvef. Nú voru þeir
sem til mín leituðu ekki handa-
hófskennt úrtak, en með fyrirvara
um það atriði má þó gera ráð fyrir
að 6-7% þjóðarinnar fái frjónæmi
einhvern tímann á ævinni.
Eina nákvæma könnunin sem
gerð hefur verið á tíðni frjónæmis
hér á landi var bændakönnunin
1983. í þeirri könnun höfðu 17,8%
sveitafólks á aldrinum 6-50 ára já-
kvæð húðpróf, en aðeins 4% voru
með jákvæð húðpróf fyrir grasfrjó-
um. Það er því sennilegt að frjó-
næmi sé algengara í þéttbýli en
dreifbýli hér á landi, líkt og víða
annars staðar. Auk þess virðist
tíðni þessa sjúkdóms vera nokkuð
Flest frjókorn hér á landi koma frá
grasi (stækkunin á minni mynd-
inni er þúsundföld).
lægri hér en í nágrannalöndunum,
og byggist það líklega á minni og
einhæfari gróðri hér á landi.
í þeirri könnun sem ég gerði á
sjúklingum með ofnæmiskvef
höfðu 60% fengið ofnæmi fyrir 15
ára aldur og 99% fyrir fertugt. Of-
næmiskvef, og þar með talið frjó-
næmi, er því sjúkdómur ungs
fólks.
Það er áleitin tilfinning þeirra
sem fást við ofnæmi að ofnæmis-
sjúkdómar, þar með talið frjókvef,
séu stöðugt að verða algengari.
Áður hefur verið minnst á rann-
sóknir í Sviss því til stuðnings. í
Japan var sýnt fram á ofnæmi fyrir
frjói sedrusviðar í fyrsta sinn 1964.
Tíðni þessa ofnæmis hefur síðan
verið að aukast hröðum skrefum,
og um tíma virtist hún tvöfaldast á
sex ára fresti. Hæstu tölur um tíðni
þessa sjúkdóms á afmörkuðu
svæði í Japan árið 1986 voru 16,3%.
Tíðnin var mest þar sem mengun
var mikil en ekki þar sem mest var
af sedrusviðarfrjói í loftinu, líkt
og búast hefði mátt við. Þetta leið-
ir hugann að því hvort mengun
geti átt þátt í vaxandi tíðni ofnæm-
is.
Kldði og nefrennsli
Hnerri, kláði í nefi og nefrennsli
eru algengustu einkenni frjókvefs.
Kláði í augum, ásamt roða og
bólgu, eru líka algeng einkenni.
Orsök þessara einkenna er svokall-
að bráðaofnæmi fyrir frjókornum.
Þeir sem eru með ofnæmi mynda
sérstök mótefni fyrir því sem veld-
ur ofnæminu. Mótefnin berast um
blóðrásina, en sum þeirra festast á
mastfrumur í húð og slímhúð.
Mastfrumurnar eru hálfgerðar
púðurtunnur. Þær eru hlaðnar
boðefnum sem geta haft mikil líf-
fræðileg áhrif og orsaka kláða,
roða, bjúg og einnig bólgu þegar
frá líður. Þetta gerist þegar ofnæm-
isvakinn, í þessu tilviki frjókorn,
tengist mótefnunum á yfirborði
mastfrumunnar. Það má líkja mót-
efninu við kveikiþráð og mótefna-
vakanum við eld sem kveikir í
þræðinum. Frjókornið er eldgjafi
en ekki sjálfur eldurinn. Eldurinn
er litlar sameindir - mótefnavakar
- sem koma úr frjókorninu og eru
svo litlar að þær smjúga gegnum
ystu lög slímhúðarinnar og ná
þannig að tengjast mótefnunum.
Frjókorn flestra plantna geta gefið
frá sér einn til þrjá tugi slíkra mót-
efnavaka.
Ef frjónæmið fær ekki fullnægj-
andi meðferð aukast einkennin
smám saman. Nefstífla verður
meira áberandi og sjúklingurinn
þarf að anda með munninum.
Slímhúð sjúklinga verður viðkvæm
fyrir öllu áreiti. Það þarf minna
frjómagn til að kalla fram einkenni
seinni hluta sumars en á vorin
þegar frjótíminn er að byrja. Ryk
og pestarloft, sem veldur minni-
háttar pirringi á vorin, getur valdið
meiri háttar óþægindum seinni
hluta sumars, og jafnvel á haustin
eftir að allt frjó er horfið úr loft-
HEILBRIGÐISMAL 2/1991 7