Heilbrigðismál - 01.06.1991, Blaðsíða 33

KRABBAMEINSFÉLAGIÐ
áratug niður í 7 konur af hverjum
100.000 og haldast þar. Það lág-
mark er áætlað með hliðsjón af því
að ákveðinn fjöldi kvenna mætir
ekki eða mjög óreglulega í leit.
Þessar konur eru í meiri áhættu en
þær konur sem mæta reglulega í
skoðun. Þá hefur leitarstarfið lítil
áhrif á tíðni ákveðinna vefjagerða
leghálskrabbameins (kirtilkrabba-
mein og blandæxli). Loks má búast
við að alltaf finnist einhver krabba-
mein á algeru byrjunarstigi sem
læknast að fullu með minniháttar
skurðaðgerð.
Dánartíðni af völdum legháls-
krabbameins jókst nokkuð frá því
á árunum fyrir 1960 og fram undir
1970 en minnkaði aftur úr því.
Lækkunina má rekja til þess að
með leitinni tókst í einhverjum
mæli að stöðva framrás sjúkdóms-
ins, greina hann á fyrsta stigi og
lækna hann. Sú litla aukning sem
mælist upp úr 1980 er í samræmi
við dræma mætingu næstu ár á
undan. Síðustu árin virðist dánar-
tíðnin standa í stað. Áhrif leitar
koma einnig greinilega fram í því
að af þeim konum sem dóu af
völdum leghálskrabbameins frá
1964 til 1988 höfðu 89% aldrei mætt
til leitar eða mjög óreglulega. Þetta
er í samræmi við niðurstöður ann-
arrar íslenskrar rannsóknar2 sem
sýndi að konur sem ekki hafa mætt
í leit eru í nær ellefufalt meiri
hættu á að deyja úr leghálskrabba-
meini en þær sem einhvern tímann
hafa mætt.
í spá um dánartíðni af völdum
leghálskrabbameins er gert ráð fyr-
ir því að dánartíðni minnki smám
saman á næstu árum og fari niður
í 2 af hverjum 100.000 konum um
miðjan næst^ áratug og haldist þar
til aldamóta. Ef hámark á dánar-
tíðnikúrfu frá 1967 hefði haldist
óbreytt fram til 1989 hefðu dauðs-
föll úr leghálskrabbameini orðið
um 90 fleiri en raun varð.
Nýgengi brjóstakrabbameins
jókst ört á árunum 1955 til 1960,
síðan jókst það með jöfnum en
minni hraða fram undir 1986 en
hefur eftir það aftur vaxið mjög
ört. Ekki liggur fyrir skýring á fyrri
uppsveiflunni fram til ársins 1960
en síðari uppsveiflan, upp úr 1986,
er talin stafa af markvissri leit með
röntgenmyndatöku. Þessi tækni
gerir kleift að greina brjóstakrabba-
mein áður en það verður þreifan-
legt og flýtir því greiningu þessara
æxla. Nú greinast tvö af hverjum
þremur brjóstakrabbameinum hér
á landi á vegum leitarstöðvar.
Það er áhyggjuefni hve ört og
jafnt nýgengi brjóstakrabbameins
hefur vaxið á undanförnum þrem-
ur áratugum eða um því sem næst
1,2 konur af hverjum 100.000 á ári,
sé gengið út frá beinni línu.
í spá um nýgengi brjóstakrabba-
meins er gert ráð fyrir að aukin
notkun brjóstaröntgenmynda-
tækni muni tímabundið leiða til
fjölgunar á nýgreindum tilfellum,
líkt og varð í byrjun leghálskrabba-
meinsleitar, en tilfellum fækki síð-
an á ný innan fárra ára. Hins vegar
er ekki líklegt að með brjóstarönt-
genmyndun megi draga úr þeirri
aukningu á nýgenginu sem orðið
hefur síðustu áratugi. Þannig er
gert ráð fyrir að um aldampt muni
greinast um 80 ný brjóstakrabba-
mein miðað við 100.000 konur (í
stað um 60 af 100.000 árið 1980).
Dánartíðni af völdum brjósta-
krabbameins hefur ekki tekið
miklum breytingum síðustu þrjátíu
ár, á heildina litið. Hún fór heldur
vaxandi frá 1955 til 1965, en minnk-
aði svo nokkuð fram undir 1980.
Þá fór dánartíðni að vaxa aftur en
virðist hafa náð hámarki.
Það er athyglisvert hve bilið á
milli nýgengis og dánartíðni hefur
breikkað mikið, sérstaklega frá því
um 1965. Með öðrum orðum hefur
árlegur fjöldi þeirra kvenna sem
dáið hafa af völdum sjúkdómsins
ekki aukist að sama skapi og fjöldi
þeirra sem hafa fundist með ný
æxli. Lífslíkur kvenna sem fá sjúk-
dóminn hafa þannig stórbatnað á
umræddu tímabili og fimm ára lif-
un hefur aukist úr 47% í 68%.3
Margar skýringar koma til greina
svo sem bætt meðferð og fyrri
greining.
Af gögnum Leitarstöðvar má sjá
að um tvær af hverjum þremur
þeirra kvenna er greindust með
brjóstakrabbamein við leit fyrir
1988 höfðu nýlega fundið hnút eða
haft önnur einkenni frá brjóstum.
Sjálfskoðun brjósta getur því flýtt
fyrir greiningu þessa sjúkdóms og
þannig haft áhrif á lífslíkurnar.
í spá um dánartíðni af völdum
brjóstakrabbameins er gert ráð fyr-
ir að dánartíðnin muni minnka
nokkuð á næstu árum, sérstaklega
vegna þess að með skipulegri leit
og töku röntgenmynda af brjóstum
Nýgengi (efri lína) og dánartíðni
brjóstakrabbameins frá 1955 til
1989 og spá um nýgengi til alda-
móta. Tíðni af 100.000 og fimmtu
gráðu aðhvarfslínur.
HEILBRIGÐISMAL 2/1991 33