Heilbrigðismál - 01.06.1991, Blaðsíða 8

NÁTTljRUFRÆÐISTOFNUN NORÐUR
inu. Áreynsluastmi er algengur
fylgikvilli frjónæmis þegar líður á
sumarið.
Viðbrögð könnuð
í flestum tilfellum er auðvelt að
greina frjónæmi. Lýsing á ein-
kennum og tímasetning dugar oft,
þótt sjúklingur geti ekki dæmt um
hvaða plöntur valdi ofnæmi.
Algengasta aðferðin við að finna
ofnæmisvaldinn er að gera húð-
próf, líkt og Blackley gerði fyrir 120
árum. Frjókornaseyði, eða ofnæm-
islausnir, ýmissa plantna er sett á
húðina í litlum dropum og pikkað í
gegnum þá með fíngerðum nálum.
Þetta kallast pikkpróf. Á þennan
hátt komast mótefnavakarnir í
snertingu við mótefnin á yfirborði
mastfrumunnar. Boðefni losna frá
mastfrumunni - púðurtunnan
springur - og það myndast klæj-
andi, rauð bóla á húðinni. Hins
vegar gerist ekki neitt þegar ekki er
um ofnæmi að ræða. Þá vantar
mótefnin - kveikiþráðinn.
Það má hugsa sér að láta of-
næmislausn í nefið, augun, undir
tunguna eða niður í berkjurnar.
Þessi aðferð kallast ofnæmisþol-
próf og núorðið er hún sjaldan
Frjókorn frá súrum (einkum tún-
súru og hundasúru) eru í öðru
sæti á eftir grasi samkvæmt mæl-
ingum í Reykjavík. Minni mynd-
in sýnir frjókorn í tvöþúsund-
faldri stækkun.
notuð nema í vísindalegum rann-
sóknum.
Fyrir tveimur til þremur áratug-
um var fundin upp aðferð til að
mæla mótefni í þlóðrásinni, svo-
kallað RAST próf. Niðurstöður
þeirra mælinga gefa einnig nokkuð
örugg svör við því hvort blóðgjafi
hafi ofnæmi.
Bleytt í púðrinu
Á dögum Blackleys voru engin
lyf fáanleg við frjókvefi. Það var
ekki fyrr en á fyrri hluta þessarar
aldar að adrenalín kom til sögunn-
ar og síðar andhistamín, sem hér á
Iandi eru gjarnan kölluð ofnæmis-
töflur, þótt það sé ekki alveg rétt
því áhrif þeirra einskorðast ekki
við ofnæmissjúkdóma. Um miðja
öldina komu barksterarlyf á mark-
að og í lok sjöunda áratugarins lyf-
ið natríum krómóglikat. Það kem-
ur í veg fyrir að boðefni losni frá
mastfrumum og hindrar þannig of-
næmisviðbrögð - það bleytir í
púðrinu. Hin lyfin draga öll úr
áhrifum ofnæmisviðbragðanna,
hvert með sínum hætti.
Óhætt er að fullyrða að veruleg-
ar framfarir hafi orðið í meðferð
frjókvefs á síðari árum. Það er fyrst
og fremst að þakka endurbótum á
gömlum lyfjum eða lyfjaflokkum.
Áhrif lyfjanna eru meiri, lyfjagjöfin
markvissari og hjáverkanir færri,
en lyfin eru dýrari að sama skapi.
Meðferðin er því kostnaðarsamari
en áður, því hver vill lakara lyf
þótt það sé ódýrara?
Árið 1910 var farið að beita eins
konar bólusetningu við ofnæmi.
Hér á landi kallast þetta afnæmis-
meðferð. Hugmyndin var að auka
mótstöðu sjúklingsins gegn of-
næminu. í upphafi voru engin rök
fyrir þessari meðferð. En hún gerði
sitt gagn. Líklegt er að þrír af
hverjum fjórum sjúklingum með
frjónæmi fái góðan eða sæmilegan
bata af afnæmismeðferðinni, en
hún er ekki tekin út með sældinni.
í byrjun eru gefnar sprautur á viku
fresti í fimmtán vikur eða lengur
og síðan á sex vikna fresti í þrjú til
fjögur ár. Sprauturnar geta valdið
bráðum ofnæmiseinkennum og
því er öruggast að sjúklingurinn sé
undir eftirliti læknis í klukkustund
eftir hverja sprautu. Ofnæmismeð-
ferð á aðeins rétt á sér þegar önnur
meðferð ber ekki fullnægjandi ár-
angur.
Frjókorn talin
Frjómælingar hafa verið stund-
aðar frá dögum Blackleys. Með
frjómælingum er átt við talningu
frjókornanna og greiningu teg-
unda. Margs konar aðferðir eru
notaðar við töku sýna og þess
vegna er þýðingarlítið að bera sam-
an niðurstöður frá fleirum en ein-
um stað.
Með frjómælingum fæst vitn-
eskja um hvaða plöntur geta valdið
ofnæmi í nágrenni mælingarstað-
arins. Einnig fæst þekking á
blómgunartímanum, og þegar til
lengri tíma er litið má spá fyrir um
8 HEILBRIGÐISMÁL 2/1991