Heilbrigðismál - 01.06.1991, Blaðsíða 32

KRABBAMEINSFÉLAGIÐ
Tíðni krabbameins í leghálsi og brjóstum:
Breytingar síðustu 35 ár og
hugsanleg þróxrn til aldamóta
Grein eftir Stefán Aðalsteinsson og Kristján Sigurðsson
Leitarstöð Krabbameinsfélags ís-
lands hóf starf fyrir rúmum aldar-
fjórðungi, hinn 29. júní 1964. Stárf-
semin hefur frá upphafi beinst að
leit að leghálskrabbameini og for-
stigum þess með því að taka
frumustrok frá leghálsslímhúð. Ár-
ið 1973 var jafnframt hafin leit að
brjóstakrabbameini með því að
þreifa brjóst kvenna og frá 1987
með brjóstaröntgenmyndun í
ákveðnum aldurshópum.
Markmið leitarstarfsins er tví-
þætt, í fyrsta lagi að greina legháls-
krabbamein á svokölluðu forstigi,
áður en það hefur þróast yfir í
krabbamein, og í öðru lagi að
greina legháls- og brjóstakrabba-
mein á byrjunarstigi, áður en það
hefur dreift sér og fer að gefa ein-
kenni. Greining og meðferð for-
stiga leghálskrabbameins leiðir til
fækkunar nýgreindra krabbameina
og lækkar þar með svonefnt ný-
gengi sjúkdómsins. Greining leg-
háls- og brjóstakrabbameins á byrj-
unarstigi leiðir til færri dauðsfalla
af völdum þessara sjúkdóma og
veldur þannig lækkun á dánartíðn-
inni.
Hér verður sýnt hvernig leitar-
starfið hefur haft áhrif á gang þess-
ara tveggja krabbameina, en þau
svara til þriðjungs allra krabba-
meina meðal íslenskra kvenna.
Fjallað er um breytingar á nýgengi
og dánartíðni frá upphafi krabba-
meinskráningar árið 1955. Út frá
þessum breytingum er jafnframt
áætluð hugsanleg þróun nýgengis
og dánartíðni til næstu aldamóta.
Við þessa könnun var stuðst við
upplýsingar um aldursstaðlað ný-
gengi legháls- og brjóstakrabba-
meins úr Krabbameinsskrá
Krabbameinsfélags íslands og ald-
ursstaðlaða dánartíðni sömu meina
frá Hagstofu fslands. Allar tölur
um nýgengi og dánartíðni voru
reiknaðar fyrir einstök ár. Til þess
að gera sér grein fyrir helstu breyt-
ingum á nýgengi og dánartíðni á
tímabilinu 1955-89 hefur svokölluð
aðhvarfslína verið felld að tölum
einstakra ára í hverju atriði fyrir sig.1
Nýgengi leghálskrabbameins
hefur sveiflast mikið á þessu tíma-
bili (sjá mynd). Fyrst voru sveifl-
urnar óreglulegar en eftir að skipu-
leg krabbameinsleit hófst, árið
1964, jókst nýgengið mikið. Sú
aukning stafar að mestu leyti af því
að þá fundust einkennalaus
krabbamein fyrr en annars hefði
orðið. Mikið dró úr nýgengi frá því
nokkru fyrir árið 1970 og fram und-
ir 1980. Þetta má vafalaust þakka
leitarstarfinu. Við leit fundust
forstigsbreytingar sem voru fjar-
lægðar áður en þær gátu orðið að
illkynja æxlum. Nýgengið jókst
síðan nokkuð aftur skömmu fyrir
1980. Þá aukningu má að mestu
leyti rekja til kvenna er höfðu mætt
óreglulega eða aldrei til leitar.
Vegna bætts skipulags leitarstarfs-
ins jókst regluleg mæting til leitar
verulega upp úr 1980 og leiddi það
m.a. til aukningar á fjölda ný-
greindra leghálskrabbameina, aðal-
lega þó á fyrsta stigi þar sem bata-
horfur eru góðar. Þessi aukning
náði hámarki árið 1986 og eftir það
hefur nýgengi aftur minnkað mjög
mikið og hlutfallslega fleiri konur
hafa fundist með sjúkdóminn á
forstigi (áður en hann hefur þróast
í krabbamein).
í spá um nýgengi leghálskrabba-
meins er gert ráð fyrir að nýgengið
hafi náð hámarki en fyrir tilviljun
hafi niðursveiflan síðustu árin orð-
ið nokkru meiri en von var á (talið
er að niðursveiflan hefði að meðal-
tali átt að fylgja stjörnulínunni á
myndinni). Samkvæmt því ætti
nýgengið að geta minnkað á næsta
Nýgengi (efri lína) og dánartíðni
leghálskrabbameins frá 1955 til
1989 og spá um nýgengi til alda-
móta. Tíðni af 100.000 og fimmtu
gráðu aðhvarfslínur.
32 heilbrigðismAl 2/1991