Heilbrigðismál - 01.03.1995, Qupperneq 10

SSJ Ijósmyndu
Hollusta grænmetis og ávaxta
Grein eftir Laufeyju Steingrímsdóttur
Það er hollt að borða vel af græn-
meti! Þótt ótrúlegt sé er staðfesting
þessara gömlu sanninda meðal
þess áhugaverðasta sem fram hefur
komið á sviði manneldismála síð-
ustu ár. Hollustueiginleikar fæðu
úr jurtaríkinu eru að þessu sinni
ekki aðeins raktir til vítamína og
trefja í grænmeti, þótt þessi gamal-
kunnu efni standi svo sannarlega
enn fyrir sínu, heldur virðist fjöldi
annarra efnasambanda einnig
koma þar við sögu.
Lifandi fæða, hvort heldur er úr
jurta- eða dýraríkinu, er samsafn
þúsunda efna og efnasambanda
sem mörg hver hafa áhrif á starf-
semi fruma, ýmist til góðs eða ills.
Til skamms tíma einbeittu vísinda-
menn sér öðru fremur að því að
leita uppi efni í fæðunni sem ef til
vill gætu skaðað líkamann. Afleið-
ingarnar létu ekki á sér standa:
Nánast hver einasta fæðutegund
virtist innihalda óæskileg efni sem
gætu skaðað heilsu ef þeirra væri
neytt í of miklu magni. A seinni ár-
um hefur hins vegar áhugi vísinda-
manna ekki síður beinst að jákvæð-
um eiginleikum fæðunnar - efna-
samböndum sem hafa bætandi
áhrif á frumur eða efnaskipti lík-
amans. Ahuginn hefur ekki síst
vaknað vegna fjölda faraldsfræði-
legra rannsókna sem benda ein-
dregið til þess að þeir sem borði
mikið af grænmeti og ávöxtum fái
síður ýmsa alvarlega sjúkdóma
eins og hjartasjúkdóma og ýmis
krabbamein. Rannsóknir á mögu-
legum orsökum þessa sambands
hafa meðal annars vakið athygli á
fjölda merkilegra efna í grænmeti
og ávöxtum sem ef til vill skipta
sköpum um hollustu daglegrar
fæðu. Sem dæmi má nefna sapónín
í lauk sem hafa bólgueyðandi áhrif,
indól í káli sem örva eyðingu eitur-
efna í líkamanum og andoxunar-
efnin flavín og skyld efni sem með-
al annars er að finna í lauk, hvít-
lauk, káltegundum, eplum og
jafnvel tei.
Flavín rétt eins og önnur andox-
unarefni búa yfir þeim eiginleika
að hindra myndun skaðlegra sind-
urefna í frumum líkamans. Sindur-
efni eru talin tengjast framgangi
ýmissa annars óskyldra sjúkdóma
og hrörnunar, allt frá æðakölkun og
krabbameini í þekjuvefjum, svo
sem lungna- og magakrabbameini,
til augnsjúkdómsins vagls (ský á
auga, katarakt). Hvort flavín skipta
sköpum fyrir heilsu er engan veg-
inn sannað en vönduð hollensk
rannsókn hefur þó rennt nokkrum
stoðum undir þá tilgátu. Rann-
sóknin, sem náði til fjölda einstakl-
inga sem fylgt var í fimm ár, sýnir
að þeir sem fá mikið af flavínum úr
fæðunni fá mun síður hjartasjúk-
dóma en aðrir, burt séð frá öðrum
þekktum áhættuþáttum. Flavín eru
þó síður en svo einu andoxunarefn-
in í fæðunni. Þrjú vítamín eru
meira að segja mun öflugri í þessu
sambandi, en það eru E- og C-víta-
mín og beta-karóten. Öll þessi efni
er nánast eingöngu að finna í fæðu
úr jurtaríkinu og svo virðist sem
rífleg neysla þessara vítamína
minnki áhættu á hjartasjúkdómum,
krabbameinum og augnsjúkdóm-
um. Frægar eru til dæmis rannsókn-
ir dr. Walter Willetts við Harvard-
háskóla á 87 þúsund hjúkrunarkon-
um og álíka fjölda karla úr heil-
brigðisstéttum. Þar kom í ljós að
rífleg neysla á C- og E-vítamíni
minnkar líkur á hjartasjúkdómum
verulega. Niðurstöður Willetts og
fleiri hafa heldur betur haft áhrif á
sölu vítamína því andoxunar-
vítamín rjúka út eins og heitar
lummur í Bandaríkjunum og víðar.
Sjálfir eru vísindamenn þó yfir-
leitt varkárir í yfirlýsingum um
áhrif vítamína og annarra andox-
10 HEILBRIGÐISMÁL 1/1995